Müşterek konut ya da diğer bir tabirle “Aile Konutu”, evlilik birliği sürecince kullanılmakta olan ve boşanma aşamasından önce de halen ailenin çocuklar ile birlikte yaşamını sürdürdüğü konuttur. Aile konutunun korunması 4721 sayılı TMK Md. 194’te düzenlenmiştir.
“4721 sayılı Türk Medeni Kanunu
II. Aile konutu
Madde 194- Eşlerden biri, diğer eşin açık rızası bulunmadıkça, aile konutu ile ilgili kira sözleşmesini feshedemez, aile konutunu devredemez veya aile konutu üzerindeki hakları sınırlayamaz.
Rızayı sağlayamayan veya haklı bir sebep olmadan kendisine rıza verilmeyen eş, hâkimin müdahalesini isteyebilir.
Aile konutu olarak özgülenen taşınmaz malın maliki olmayan eş, tapu kütüğüne konutla ilgili gerekli şerhin verilmesini tapu müdürlüğünden isteyebilir.[15]
Aile konutu eşlerden biri tarafından kira ile sağlanmışsa, sözleşmenin tarafı olmayan eş, kiralayana yapacağı bildirimle sözleşmenin tarafı hâline gelir ve bildirimde bulunan eş diğeri ile müteselsilen sorumlu olur.”
Ailenin temel olarak yaşamını devam ettirdiği konutu ifade eder ve yegane (unique) olması genelde kabul görür. Bu konutun kiralık olması veya aile bireylerinden birine ait olması ya da eşlerden birisinin ailesince tahsis edilmiş olması mümkündür. Aile konutu şerhi ise taşınmaz olan konut üzerinde konulan bir sınırlamadır ve eşlerden birinin diğerinin izni olmadan konut üzerinde satma ya da kiralama gibi bir işlem yapmasını engelleyen bir düzenlemedir. Tapuya şerh düşülerek gerçekleştirilen bu işlem, eşlerin konut üzerindeki tasarruf hakkını kısıtlayarak hakları korumayı amaçlayan kanuni bir uygulamadır.
Taşınmaz tapuda kayıtlı ise, aile konutu olarak özgülenmişse ve taşınma eşlerden birisine ait ise konulabilir. Aile konutu şerhi, tapuya başvuru yapılarak veya mahkemede dava açılarak konulabilir.
Aile konutu şerhi, evlilik birliğinin sona ermesi ve boşanma ile birlikte kendiliğinden kalkar. Boşanma konutun, aile konutu vasfını ortadan kaldırır.
Aile Konutu Şerhi Ne İşe Yarar?
Aile konutu şerhi tapuya işlendikten sonra, taşınmazın tek sahibi olan eş, diğer eşin rızası olmadan konut üzerinde işlem yapamaz. Şerh konulduktan sonra, kaldırılması da yine eşlerin rızasına veya mahkeme kararına bağlıdır.
Aile Konutu Şerhi Kim Tarafından Konulur?
Aile konutu şerhi koymak için eşlerden birinin tapu kaydının mevcut olduğu Tapu ve Kadastro Müdürlüklerine başvurması gerekmektedir. Tapu Sicili Tüzüğü’nün 17/2 maddesi hükmüne göre de “Aile konutu olarak özgülenen taşınmazın maliki olmayan eş, tapu kütüğüne konutun aile konutu olduğuna dair şerhin verilmesini isteyebilir.”
Çocukların da başvuruda bulunması mümkün olsa da bu konuda uygulamada yerleşik hale gelmiş bir durum söz konusu değildir.
Aile Konutu Şerhi İçin Hangi Belgeler Gerekir?
İşlemin gerçekleştirilmesi için ibraz edilmesi gereken belgeler şunlardır;
- Aile konutu şerhi dilekçesi
- Evlilik cüzdanı
- Başvuran tarafa ait T.C. kimlik numarasının bulunduğu nüfus cüzdanı
- Vukuatlı nüfus kayıt örneği
- Söz konusu meskenin aile konutu olduğunu gösteren, muhtarlıktan alınacak belge ya da mahkemece bu konuda alınmış karar.
- Aile konutu şerhi için merkezi nüfus idaresi sisteminden veya nüfus müdürlüğünden alınan yerleşim yeri belgesi ile medeni hali gösterir nüfus kayıt örneği aranır. Ayrıca, aile konutu şerhi işlenmesi gereken taşınmazın tapu sicilindeki ada/parsel bilgileri ile MERNİS üzerinden alınan yerleşim yeri verilerinin çakıştırılması gerektiği zaman belediye, muhtarlık, kadastro müdürlüğü, apartman yönetimi, LİHKAB vb. kurumlardan bu konuda durumu kanıtlayıcı nitelikte belge alınması gerekmektedir.
Ayrıca e-devlet uygulaması üzerinden de tapuya gitmeden işlemlerin başlatılması mümkündür.
Aile Konutu Şerhi İçin Noter Onayı Şart Mı?
Aile konutu şerhi konulması bakımından noterlerin bir görevi bulunmamaktadır. Noter genellikle avukat vekalet işlemlerinde görevli bir işleve sahiptir.
Aile konutu şerhinin konulması istemi vekâleten yapılmışsa, vekilden 18/1/1972 tarih ve 1512 sayılı Noterlik Kanununa göre düzenlenmiş ve istem konusu işleri yapmaya yetkili olduğunu içerir vekâletname istenir.
Aile Konutu Şerhi Kaldırılabilir Mi?
Bu şerh konulması gibi kaldırılması da mümkün olan bir şerhtir. Eşler anlaşmaya vararak bunu kaldırtabilecekleri gibi mahkemeden karar alınmak suretiyle de kaldırılması mümkündür. Şerh taraflardan birisinin ölümü veya boşanma ile de kalkar.
Şerhin terkini için de aile konutu olmadığını ispat etmek suretiyle dava açılması ve şerhin kaldırılması kararı alınması mümkündür.
Aile konutu şerhi konulması ve kaldırılmasında görevli mahkeme, Aile Mahkemesi; yetkili mahkeme ise eşlerden herhangi birinin yerleşim yeri mahkemesidir.