Ayıbın Varlığı ve İspatı Halinde İş Sahibinin Seçimlik Hakları, TBK’nun 475.maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, eserin ayıplı olması ve bu ayıptan yüklenicinin sorumlu olması hallerinde yüklenicinin kusurlu olup olmamasına bakılmaksızın iş sahibi;
- Eser iş sahibinin kullanamayacağı veya hakkaniyet gereği kabule zorlanamayacağı ölçüde ayıplı veya sözleşme-hükümlerine aynı ölçüde aykırı olursa sözleşmeden dönme.
- Eseri alıkoyup ayıp oranında bedelden indirim isteme.
- Aşırı bir masrafı gerektirmediği takdirde, bütün masrafları yükleniciye ait olmak üzere, eserin ücretsiz onarılmasını isteme hakkına sahiptir.
Bu seçimlik hakları dışında ayıpta yüklenicinin kusurunun bulunması halinde iş sahibinin genel hükümlere göre ayıptan doğan zararlarını isteme hakkı vardır.
İş sahibinin genel hükümlere göre tazminat isteme hakkı saklıdır.
Bazı durumlarda eser, iş sahibinin taşınmazı üzerinde yapılmış olup, sökülüp kaldırılması aşırı zarar doğurabilir. Bu durumda iş sahibinin, sözleşmeden dönme hakkını kullanamayacağı kabul edilmiştir. Böyle bir durumun varlığı halinde iş sahibi yükleniciden bedelden indirim veya onarım isteme seçimlik haklarından birini talep edebilecektir.
- a) İş Sahibinin Sözleşmeden Dönme Hakkını Kullanması
Eserin ayıplı olması halinde iş sahibinin seçimlik haklarından ilki sözleşmeden dönme hakkıdır. İş sahibinin ayıp nedeniyle dönme hakkını eseri kabulden kaçınma, eserin reddi şeklinde kullanabilir. Eseri kabulden sonra gizli ayıbın varlığı halinde de kullanabilir.
Dönme hakkının kullanılabilmesi için TBK’nun 475/ı-1 maddesi gereğince, eserin iş sahibinin kullanamayacağı veya hakkaniyet gereği kabule zorlanamayacağı ölçüde ayıplı ya da sözleşme hükümlerine aynı ölçüde aykırı olması gerekir.
Dönme hakkı tek taraflı irade beyanı açıklamasıyla yapılır. Karşı tarafa ulaşmasıyla hukuki sonuçlarını doğurur. Geçerliliği karşı tarafın kabulüne bağlı değildir. Eser sözleşmesinden dönülmesi geriye etkili sonuç doğuracağından taraflar aldıklarını karşı tarafa vermek zorundadır. Seçimlik hak kullanıldıktan sonra bundan dönülemez. Ancak Yargıtay’a göre eserin ayıplı imali halinde hangi seçimlik hakkının olaya uygun olduğunu belirlemek mahkemeye aittir. Yargıtay’a göre sahibinin dönme hakkını kullanmasına rağmen, eserin iş sahibinin kullanamayacağı veya hakkaniyet gereği kabule zorlanamayacağı derecede ayıplı olmaması halinde bedelden indirim olması gerektiğini kabul etmektedir.
b)İş Sahibinin Eseri Alıkoyup, Ayıp Oranında Bedelden İndirim İsteme Hakkı
Bedelden indirim isteme hakkının kullanılabilmesi için ayıbın eserin reddini gerektirebilecek derecede ağır olmaması, ayıp sonucunda eserin değerinde azalma olması şarttır.
Bu hak da seçimlik ve yenilik doğuran bir haktır. Tek taraflı bir irade beyanı ve bu beyanın karşı tarafa ulaşmasıyla hukuki sonuçlarını doğurur. Bedelden indirim ayıbın varlığı ve derecesi oranında yapılmalıdır.
Yerleşik içtihat ve uygulamalara göre iş bedelinin tamamen ödenmiş olması halinde indirilmesi gereken bedelin, teslim tarihinden itibaren makul süre içindeki mahalli piyasa rayiçlerine göre hesaplanıp istenebileceği, sözleşme para olarak kararlaştırılan iş bedelinin ödenmemiş ya da tamamen ödenmemiş olması halinde yüklenicinin tespit edilen ayıpların değeri düşülmek suretiyle hesaplanabileceği kabul edilmektedir.
Eserin teslim edilip kullanılmaya başlandıktan sonra ortaya çıkan ve gizli ayıp olarak nitelendirilen ve öğrenir öğrenilmez yükleniciye ihbar edilmesi gereken ayıpların bedeli ve bu ayıplar nedeniyle indirilmesi gereken bedel, gizli ayıbın ortaya çıktığı tarihteki mahalli piyasa rayiçlerine göre hesaplanmalıdır.
c)İş Sahibinin Eserin Ücretsiz Onarılmasını İsteme Hakkı
TBK’nun 475/1-3.maddesinde aşırı masraf gerektirmediği takdirde bütün masrafları yükleniciye ait olmak üzere eserin ücretsiz onarılmasını isteme hakkı olarak ifade edilmiştir.
Bu hakkın kullanılabilmesi için ayıbın iş sahibinin kullanamayacağı veya hakkaniyet gereği kabule zorlanamayacağı ölçüde olmaması gerekir. Ayıp dönmeyi gerektirir nitelikte değilse iş sahibi, bedelden indirim veya onarım seçimlik haklarından birisi olarak kullanılabilir. Dönme anlamına gelebilecek biçimde bedel iadesi istenmiş olsa bile, mahkemece çoğun içinde az da vardır. kuralı gereğince bedel tenzili veya onarım bedeline karar verilmesi mümkün olabilecektir. Bu durumda hakim seçim hakkının doğru kullanılıp kullanılmadığını gerekirse keşif yapıp bilirkişi raporu da almak suretiyle denetlemek durumundadır.
Onarım isteme hakkının kullanılabilmesi için bunun aşırı bir masraf gerektirmemesi zorunludur. İş sahibinin bedelsiz onarım hakkını kullanmasına rağmen yüklenici onarıma yanaşmayabilir. Bu durumda iş sahibi masrafı ve bedeli yükleniciye ait olmak üzere onarımı üçüncü kişiye yaptırabilir. Bu halde işsahibinin yükleniciden isteyebileceği bedel, ayıbın ortaya çıkmasından itibaren makul sürede yaptırılması halinde mahalli piyasa rayiçlerine göre onarım bedelidir.
