“2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu
Ek Madde 6- (…) (9-17 ARASI FIKRALAR)
Polis, olaydaki failin, gözaltına alınan şüpheli ile aynı kişi olup olmadığının belirlenmesi bakımından zorunlu olması halinde, Cumhuriyet savcısının talimatıyla teşhis yaptırabilir.
Tanıklıktan çekinebilecek olanlar, teşhiste bulunmaya zorlanamaz.
İşleme başlanmadan önce, teşhiste bulunacak kişinin faili tarif eden beyanları tutanağa bağlanır.
Teşhis işlemine tâbi tutulan kişilerin birden fazla ve aynı cinsten olması, aralarında yaş, boy, ağırlık, giyinme gibi görünüşe ilişkin hususlarda benzerlik bulunması gerekir. Teşhis için gerekli olması halinde, şüphelinin görünüşü ile ilgili gerekli değişiklikler yapılabilir. Teşhis işlemine tâbi tutulan kişilerin her birinde, teşhis sırasında bir numara bulundurulur.
Teşhiste bulunan kişi ile teşhis işlemine tâbi tutulan kişilerin birbirini görmemesi gerekir.
Teşhis işlemi en az iki kez tekrarlanır ve teşhiste bulunması istenen kişiye, şüphelinin teşhis edilecek kişiler arasında yer almıyor olabileceği hatırlatılır.
Teşhis işlemine tâbi tutulan kişilerin, bu işlem sırasında birlikte fotoğrafları çekilerek veya görüntüleri kayda alınarak, soruşturma dosyasına konur. Şüphelinin fotoğrafı üzerinden de teşhis yaptırılabilir. Ancak tek bir fotoğraf veya aynı kişinin farklı fotoğrafları üzerinden teşhis yaptırılamaz. Değişik kişilerin fotoğraflarının aynı büyüklük ve özellikte olmaları gerekir.
Teşhis işlemi tutanağa bağlanır.”
“5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu
Tanıkların dinlenmesi
Madde 52 – (1) Her tanık, ayrı ayrı ve sonraki tanıklar yanında bulunmaksızın dinlenir.
(2) Tanıklar, kovuşturma evresine kadar ancak gecikmesinde sakınca bulunan veya kimliğin belirlenmesine ilişkin hâllerde birbirleri ile ve şüpheli ile yüzleştirilebilirler.
(3) Tanıkların dinlenmesi sırasındaki görüntü veya sesler kayda alınabilir. Ancak;
a) Mağdur çocukların,
b) Duruşmaya getirilmesi mümkün olmayan ve tanıklığı maddî gerçeğin ortaya çıkarılması açısından zorunlu olan kişilerin,
Tanıklığında bu kayıt zorunludur.
(4) Üçüncü fıkra hükmünün uygulanması suretiyle elde edilen ses ve görüntü kayıtları, sadece ceza muhakemesinde kullanılır.”
Teşhis ve yüzleştirme birbirinden farklı kavramlardır ve yapılma şekli itibariyle de farklı kanunlarda düzenlenmiştir.
Esasen adli işlemler ve suç soruşturması kapsamında yapılan bu işlemlerin hukuki mahiyeti de birbirinden farklılık arz eder.
Tanıklar bakımından CMK Md. 52/2’de yer verilen yüzleştirme ile yakalanan kişinin gerçek şüpheli olup olmadığına dair bir tespit amaçlı yapılan teşhis bakımından farklı uygulamalar söz konusudur. Yüzleştirme, teşhisi de kapsayan ve teşhise göre kişinin beyanının da alınmasını gerekli kılan bir kovuşturma işlemidir ve bu sebeple delil değeri bakımından daha önem arz eder.
I. Genel Anlamda Teşhis
Teşhis, PVSK Ek Md. 6’da düzenlenmiştir. Teşhis “canlı teşhis” ve “fotoğraflı teşhis” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Soruşturma evresine özgü bir delil elde etme yöntemi ve faili ve eylemlerini belirlemeyi amaçlayan bir kolluk işlemidir.
I.1. Canlı Teşhis İşlemleri
Canlı teşhis kanunda düzenlenen amaca matuf olarak belirli bir sistematik ve sıra içerisinde yerine getirilmelidir:
a)Teşhise başlanmadan önce teşhiste bulunacak kişinin faili tarif eden beyanları tutanağa bağlanmalıdır. Tutanakta teşhise tabii tutulan kişinin imzasının yer alması gerekli değildir.
b)Çocukların teşhisi Cumhuriyet savcısının gözetiminde ve bizzat onun tarafından yapılmalıdır.
c)Yapılan teşhis işlemi en az iki kez tekrarlanmalı ve tutanakta buna yer verilmelidir. Teşhiste bulunan kişiye şüpheli olarak aranan ve belirlenmesi istenen kişinin teşhise tabi tutulanlar arasında yer almayacağı hatırlatılmalıdır.
d)Canlı teşhis; şüphelenilen kişinin, eylemi işleyen ve teşhiste bulunacak kişinin gördüğü ve teşhis yapılmadan önce beyanlarında tarif ettiği kişi olup olmadığına dair kolluk işlemi olup, kimlik tespiti ve kişinin tanımlanması amaçlı yapılan işlemlerin teşhis kabul edilemeyeceği dikkate alınmalıdır.
e)Teşhiste bulunacak kişi, suçun gerçekleştiği zamandaki bilgi ve görgüsüne dayalı olarak teşhiste bulunmalı ve canlı teşhisi engelleyecek ve olumsuz etkileyecek önceden kurulacak temas ve yönlendirmelerden özenle kaçınılmalıdır. Birbirini görmeme hususuna teşhis öncesinde özen gösterilmelidir.
f) Canlı teşhiste aralarında gözaltına alınan şüphelinin de olduğu birden çok kişinin yan yana dizilmesi ve müşteki/mağdur veya tanıktan failin kim olduğunun belirlenmesinin istenmesi suretiyle gerçekleştirilir.
g)İçişleri Bakanlığı’nın 2012/63 Nolu Genelgesine göre teşhise tabi tutulacak kişi sayısı en az 5 kişiden az olmamalı ve 12 den ise fazla olmamalıdır. Teşhise tabi utulanlar numaralandırılmak suretiyle teşhis işlemi gerçekleştirilmelidir.
h) Teşhise tabi tutulacak kişilerin aynı görünüme sahip olmaları ve benzerlik bulunmasına özen gösterilmeli ve kişilerin görünümüne müdahale edilmesinden kaçınılmalıdır.
ı)Teşhise katılacak kişiler ve bu kişilerin temini bakımından gönüllülük şartına ve Cumhuriyet savcısı emriyle kişilerin teminine dikkat edilmelidir.
i) Teşhis işleminin yapılmasına dair fotoğraf ve video kaydı alınmalı ve bu kayıtlar soruşturma dosyasında olmalıdır.
j) Teşhis işlemi fiziken buna uygun ve kişilerin bir cam arkasından görülemeyecek şekilde gerçekleştirilmelidir.
k) Hakkında kanun hükmüne göre gözaltına alınma kararı verilmiş olan şüpheliler/kişiler teşhise tabi tutulmalıdır.
l) Canlı teşhis, ancak zorunluluk bulunan hallerde ve Cumhuriyet savcısı emriyle yapılmalıdır. Maddi delil elde edilmesi mümkün olmayan, failin tespiti yapılamayan, fotoğraf teşhisinde sonuç alınması mümkün olmayan hallerde ve kişinin canlı teşhisinin kaçınılmaz olması durumunda canlı teşhis uygulanmalıdır.
I.2. Fotoğraflı Teşhis İşlemleri
Teşhiste uygulanacak diğer bir yöntem ise şüphelinin farklı fotoğraflarının teşhiste bulunacak kişiye gösterilmesi suretiyle yapılan teşhistir.
Bu işlemde kişiye şüphelinin farklı birden çok ve çeşitli nitelikteki fotoğrafı gösterilir ve aranan kişinin o olup olmadığı belirlenmeye çalışılır.
Buna dair işlemler yapılırken değişik kişilere ait benzer görünümde olan fotoğraflar kullanılmalı ve tek bir kişinin farklı fotoğrafları ile teşhisten özenle kaçınılmalıdır. Usulen bu işlemlerin delil niteliği bulunmayacağı dikkate alınmalıdır.
En az 5 farklı fotoğraf üzerinden teşhis yaptırılmalıdır.
Fotoğraf teşhisi tutanağa bağlanmalı ve ne şekilde icra edildiği ortaya konulmalıdır.
I.3. Teşhise Müdafiin Katılması
Hukuken teşhiste müdafiin hazır bulunmasına dair bir kanun hükmüne yer verilmemiştir.
Teşhis bir kolluk ve tespit işlemi kabul edilmektedir. Teşhise, şüpheli olan ve gözaltına alınan kişinin pasif olarak katılımı ve ifadesinin de o sırada alınmayacak olması sebebiyle YCGK bir kararında müdafiin hazır bulunmasında bir gereklilik bulunmadığına hükmetmiştir.
Ancak müdafiin hazır bulunmasının engelleyen bir yasa hükmü de mevcut değildir.
II. Genel Olarak Yüzleştirme
Yüzleştirme ise genel anlamda kovuşturmaya özgü bir canlı teşhistir ve CMK Md. 52/2 gereğince tanıkların veya şüphelilerin ifadelerinde meydana gelen çelişkileri gidermek amacıyla, bu kişilerin yüz yüze getirilmesi suretiyle yapılan bir delil müzakere ve tespit yöntemidir.
Esasen hakim huzurunda ve onun denetiminde yapılan bir işlem olarak teşhisten ayrılan bir işlemdir.
Ancak teşhisten farklı olarak icra edilen yüzleştirmede yargılanan ve teşhis edilen kişinin konuya ilişkin beyanı da alınacağı için müdafi yardımından yararlanmasında fayda bulunmaktadır.
