Malvarlığı üzerinde mirasbırakan, sağlığında dilediği gibi tasarrufta bulunma hakkına sahip değildir ve saklı pay sahibi mirasçıların yapılan bu tasarruflar bakımından hakları miras bırakanın ölmesiyle birlikte korunmuştur. Saklı paylı mirasçıların miras hakkı dokunulmayan ve miras bırakanın iradesi ile ortadan kaldırılamayan bir niteliğe sahiptir.
Saklı paylı mirasçılar;
* miras bırakanın altsoyu,
* anne ve babası,
* sağ olan eşidir.
Tenkis davası açma hakkına da sadece saklı paylı mirasçılar sahiptir.
Mirasbırakanın saklı payları dikkate almadan serbestçe sağlığında yaptığı tasarruflar ve kazandırmalar kendiliğinden hükümsüz hale gelmeyeceğinden bunları saklı pay hakkı bulunan mirasçılarca dava edilmesi gerekir. Bu davaya da “tenkis davası” denilmektedir.
Tenkis davası, miras bırakanın saklı pay miktarlarını aşarak ölüme bağlı veya sağlar arası yaptığı karşılıksız kazandırmaların yasal sınırı aşan miktarına dair açılan ve önceki duruma etkili ve yenilik doğurucu bir dava türüdür.
Burada tasarrufların iptali değil, yasal sınıra çekilerek kapsamının mahkeme kararı ile değiştirilmesi amaçlanır. Böylece saklı pay miktarları bakımından miras bırakanın yaptığı tasarruf işlemlerinde değişiklik meydana gelir.
Tenkis talebi, dava yoluyla veya def’i ileri sürülerek de yapılabilir.
Davanın açılması için dört koşul aranır;
a) Mirasbırakan ölmüş olmalı ve miras kalması söz konusu olması,
b) Mirasbırakanın mirasta yapabileceği tasarruflarına ilişkin kanuni oranı aşması,
c) Saklı paylı mirasçıların haklarının zedelenmiş olması,
d) Kazandırma ve tasarruflar karşılıksız yapılmış olmalıdır. Tenkise tabi kazandırmaların bir kısmı ölüme bağlı bir kısmı da miras bırakanın sağlığında yapılmış olabilir. Ölüme bağlı kazandırmaların tamamı mutlak anlamda tenkise tabi iken sağlar arası yapılanlar sınırlı bir şekilde tenkise tabi tutulur.
Ölüme bağlı tasarruflar dört başlık halinde TMK Md. 565’te düzenlenmiştir:
1.Mirasbırakanın, mirasçılık sıfatını kaybeden yasal mirasçıya miras payına mahsuben yapmış olduğu sağlararası kazandırmalar, geri verilmemek kaydıyla altsoyuna malvarlığı devri veya borçtan kurtarma yoluyla yaptığı kazandırmalar ya da alışılmışın dışında verilen çeyiz ve kuruluş sermayesi,
2. Miras haklarının ölümden önce tasfiyesi maksadıyla yapılan kazandırmalar,
3. Mirasbırakanın serbestçe dönme hakkını saklı tutarak yaptığı bağışlamalar ve ölümünden önceki bir yıl içinde âdet üzere verilen hediyeler dışında yapmış olduğu bağışlamalar,
4. Mirasbırakanın saklı pay kurallarını etkisiz kılmak amacıyla yaptığı açık olan kazandırmalar.
Tenkis davası saklı pay mirasçıları tarafından açılabilir. Bu dava, miras bırakanın son yerleşim yerindeki Asliye Hukuk Mahkemesinde açılır.
Yazılı yargılama usulüne tabi bir davadır.
Tenkis davası açılması bakımından TMK Md. 571 gereğince iki ayrı süre öngörülmüştür:
*Mirasçıların saklı paylarının zedelendiği öğrendikleri tarihten itibaren 1 YIL,
*Her halde vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruflarda mirasın açılması tarihinin üzerinden 10 YIL geçmekle,
Dava hakkı düşer. Bu süreler ancak miras bırakanın ölmesi ile işlemeye başlar.
Mirasta Saklı Pay Oranı Nedir?
Saklı pay oranları bakımından miras payları esas alınır. Buna göre;
*Altsoy için yasal miras payının yarısı,
*Ana ve babadan her biri için yasal miras payının 1/4’ü,
*Sağ olan eş için, altsoy veya ana ve baba zümresiyle birlikte mirasçı olması halinde yasal miras payının tamamı, diğer hallerde yasal miras payının 3/4’ü.
Mirasta Tenkis Davasında Harç
Tenkise tabi miktar (saklı paya el atılan kısım) üzerinden nisbi harç ve vekalet ücretine tabidir.
Dava “belirsiz alacak davası” olarak açılabilir. Asgari bir bedel ile sonradan ıslah edilmek üzere dava açılmalıdır.
Mirasta Tenkis Davası Kime Karşı Açılabilir?
Bu dava, mirasbırakanın saklı pay kurallarını ihlal ederek kazandırma yaptığı ve tasarruflarından yararlanan kişiler aleyhine açılabilir. Davalılar mirasçı olabileceği gibi mirasçılar dışındaki kişiler de olabilir. Kazandırma yapılan kişi ölmüşse mirasçıları aleyhine de davanın ikame edilmesi mümkündür.
Kendisine mirasbırakanın yaptığı tasarruf ile kazandırma yapılan kişi bunu üçüncü bir kişiye temlik etmiş ise, yapılan kazandırma bakımından saklı paylı mirasçıların haklarına ulaşmaması amaçlanmış ise ve bu durumu üçüncü kişi bilmekte ise kötü niyetli olan bu kişi aleyhine Yargıtay İBK Kararı gereğince Tenkis Davası açılması da mümkündür.
Tenkis Davası Ne Şekilde Sonuçlanabilir?
Tenkis davasının kabulüne karar verilmesi halinde;
*Yapılan kazandırma ve tasarruflar geriye doğru indirime gidilir ve saklı pay sahiplerinin yasal paylarına kavuşmaları sağlanır.
*Tenkis işlemi kabule göre saklı paylar tamamlanıncaya kadar en yeni tarihlisinden en eski tarihisine kadar mirasbırakanın geriye doğru tasarrufları ve sağlar arası kazandırmaları tenkise tabi tutularak yapılır.
* Kamu tüzel kişileri ile kamuya yararlı dernek ve vakıflara yapılan kandırma ve tasarruflar ise en son tenkise tabi tutulur.
Hangi Mallar Tenkise Tabi?
Terekedeki aktifler ve pasifler belirlenir ve bundan yasal mirasçıların saklı payları çıkıldıktan sonra kalan miktar mirasbırakanın tasarrufta bulunabileceği kısmı teşkil eder. Bu bakımdan terekedeki bütün mal, hak ve alacakların tenkise tabi olduğu ve bunun da dava yolu ile tespiti ve ispatlanması gerekir.
Davacı saklı pay mirasçıları, mirastaki paylarına el atıldığını ispatla yükümlüdür.
