I. Genel Anlamda İstinaf Kanun Yolu
Ceza yargılamasında istinaf kanun yolu, açıklanan ilk derece ceza mahkemesi kararına karşı yasal süresi içerisinde başvurulması gereken bir kanun yoludur.
Kanun yolu, davanın taraflarına yerel mahkeme kararının yeniden incelenmesi, kontrol edilmesi ve gerekiyorsa değiştirilmesi için tanınmış bir başvuru yoludur. Verilen kararın hak ve adalet ölçülerine uygun olmama, kararda gözden kaçan bazı noktalar olabileceğe kararın hukuka ve kanuna aykırı olma ihtimaline binaen yapılır. Verilen ceza mahkemesi kararlarının bir üst mahkeme tarafından değişik kanuni kıstaslar doğrultusunda incelenmesini amaçlayan istinaf kanun yolu ülkemizde bu amaçla oluşturulmuş Bölge Adliye Mahkemeleri Ceza Daireleri’nce yapılır.
II. İki Dereceli Yargı Sistemi
Ülkemizde asli ve dosyanın temel içeriği bakımından ana yargılamayı ilk derece mahkemeleri yapar. Bu mahkemeler Asliye Ceza ve Ağır Ceza Mahkemeleri olarak teşkil edilmiştir.
İlk derece mahkemeleri, bir suça ilişkin ana yargılamayı yapmak ve kovuşturma evresini icra etmek üzere teşkil edilmiş bulunan, dava konusu somut olaya TCK hükümlerini uygulayarak Cumhuriyet savcısı tarafından düzenlenen iddianamede yer verilen ithamlara göre sanıkları yargılayan ve CMK hükümlerine göre hükmü gerekçeli olarak açıklaması gereken yargı mercilerdir.
Üst derece denilen ve istinaf ve temyiz kanun yollarında görevli mahkemeler ise Bölge Adliye Mahkemeleri Ceza Daireleri ile Yargıtay Ceza Daireleri’dir. Suçun tipine göre bu mahkemeler istinaf ve temyiz başvurusu kapsamında dosyayı ve verilen kararları incelemekle yükümlüdürler. Belirli kanuni düzenlemeler kapsamında bu üst yargı mercilerinin bazı suçların belirli kişiler tarafından işlenmesi halinde ilk derece mahkemesi olarak görev yapmaları da mümkündür.
Ceza yargılamasında ilk derece mahkemeleri hüküm ve kararları aleyhine öngörülmüş bulunan kanun yollarına taraflarca başvurulması halinde, sadece hukuka uygunluk ya da hem hukuka hem de maddi olaylara uygunluk yönünden verilen hükmün adil, hakkaniyete uygun ve yargılama ilkelerine uygunluğu yönüyle inceleme yapmak ve kararın niteliğinde değişiklik yapmakla yetkili mahkemeler üst derece mahkemeleridir.
III. İstinaf ve Temyiz
Yargı sisteminin iki dereceli olduğu ülkelerde, üst derece mahkemesi, genellikle temyiz mahkemesi olup, başvuru yolu da temyiz kanun yoludur. İlk derece mahkemelerinin son kararlarının, sadece hukuka uygunluk bakımından bir üst derece mahkemesince denetlenmesini sağlayan kanun yoluna, “temyiz” denilmektedir. Ülkemizde adli yargı alanında en üst karar mercii Yargıtay’dır. Yargıtay’ın esas görevi, mahkemelerce verilen hükümlerin hukuka uygunluk açısından incelenmesi, kanunların ülkede aynı doğrultuda uygulanması yani içtihat birliğinin sağlanmasıdır.
İstinaf kanun yolu ülkemizde sonradan getirilmiş bir olağan kanun yoludur. İstinaf, “yeniden başlama, baştan alma” anlamına gelir ve yargılamayı en baştan itibaren bütün yönleriyle değerlendirmeyi içerir.
İstinaf mahkemelerinin en önemli işlevi, bir davayı her yönü ile yeniden incelemeleridir. Dolayısıyla bir üst mahkeme olarak istinaf mahkemeleri, davayı sadece hukuki yönü ile almaz. Temyiz mahkemelerinden farklı olarak, sadece hukuka uygunluk açısından denetimle yetinmez; olayı maddi yönüyle de bütünüyle yeniden inceler.
Temyiz; mahkeme tarafından verilen hükmün bir üst mercide kanunun tatbiki bakımından kontrol edilmesidir. İstinafta ise, bu kontrol ceza yargılaması bakımından hem hukuki anlamda hem de somut vakıa bakımından yapılmaktadır.
IV. İstinaf İncelemesinde Verilebilecek Kararlar
Temyiz incelenmesi sonucunda, ilk derece mahkemesi kararında hukuk kuralının yanlış uygulandığı saptanırsa, ilk derece mahkemesi kararı bozulur. Dosya yeniden görüşülmek üzere ilk derece mahkemesine geri gönderilir. İstinafta ise, istinaf mahkemesi, olaya uygulanan hukuk kuralının yanlış olduğunu tespit ederse, ilk derece mahkemesinin kararını kaldırarak, kendisi yeniden bir karar ihdas eder ya da dosyayı yeniden karar verilmek üzere ana yargılamayı yapan ilk derece mahkemesine iade eder.
İstinafta yeniden yargılama yapılması, alt derece mahkemesi yerine geçilerek karar verilmesi, hukukî denetim dışında maddi vakıa denetimi yapılması söz konusudur. Bu denetim şekli istinaf kavramına karşılık gelmektedir. Buna göre salt “onama” ya da “bozma” şeklindeki kararlar verilmesi istinaf incelemesine uygun değildir. Nitekim istinaf mahkemelerinde ilk derece mahkemesi kararı doğru bulunursa; “onama” değil, “istinaf başvurusunun reddine” kararı verilmektedir. İlk derece mahkemesi kararı yanlış bulunursa, “bozma” değil, “ilk derece mahkemesi kararının kaldırılarak” yeni bir karar verilmesi sağlanmaktadır.
İlk derece ceza mahkemesinin “hüküm” niteliğindeki kararları aleyhine önce istinaf kanun yoluna gidilir. İstinaf kanun yolu aşamasında verilen hüküm, tarafları tatmin etmezse, istinaf aşamasından sonra istinaf mahkemesinin verdiği kararın özelliğine göre şartları varsa “Temyiz Kanun Yolu” için Yargıtay’a başvuru yapılabilir.
Ceza davaları için istinaf kanun yolu başvuru şartları 5271 Ceza Muhakemesi Kanunu’nda (CMK md.272-285) düzenlenmiştir. Hukuk Davası İstinaf Kanun Yolu başvuru şartları ise 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda (HMK) düzenlenmiştir.
Ceza yargılamasında kural olarak ilk derece ceza mahkemelerinin son kararlarına karşı istinaf kanun yoluna başvurulabilir (CMK md. 272/1).
İstinaf istemi, kanunî sürenin geçmesinden sonra veya aleyhine istinaf yoluna başvurulamayacak bir hükme karşı yapılmışsa ya da istinaf yoluna başvuranın buna hakkı yoksa, hükmü veren mahkeme bir kararla dilekçeyi reddeder (CMK Md. 276/1).
Süresi içinde yapılan istinaf başvurusu, hükmün kesinleşmesini engeller.
V. İstinaf Kanun Yoluna Başvurulamayacak Kararlar
Ceza yargılamasında istinaf kanun yoluna başvurulamayacak, ilk derece mahkemesinin kesin nitelikte kararları 5271 sayılı CMK Md. 272’de düzenlenmiştir. Buna göre;
*Hapis cezasından çevrilen adlî para cezaları hariç olmak üzere, sonuç olarak belirlenen onbeşbin Türk Lirası dâhil adlî para cezasına mahkûmiyet hükümleri,
*Üst sınırı beşyüz günü geçmeyen adlî para cezasını gerektiren suçlardan beraat hükümleri,
*Kanunlarda kesin olduğu yazılı bulunan hükümler,
Aleyhine istinaf kanun yoluna gidilemeyeceği kanun hükmüdür.
Diğer yandan, 15 yıl ve daha fazla hapis cezalarına ilişkin hükümler, istinaf başvurusu yapılmasa dahi bölge adliye mahkemesince kendiliğinden incelenir (CMK Md. 272/1-2.cümle).
Kanun cezanın ağırlığını dikkate alarak bazı ceza kararları bakımından re’sen istinaf incelemesi yapılmasını hükme bağlamıştır.
VI. İstinaf İstemi ve Süresi
İstinaf kanun yoluna başvuru süresi, 7499 sayılı Kanun ile yeniden düzenlenmiş ve hükmün gerekçesiyle birlikte tebliğ edildiği tarihten itibaren iki hafta içinde hükmü veren mahkemeye bir dilekçe verilmesi veya zabıt kâtibine bir beyanda bulunulması suretiyle yapılması benimsenmiştir. Beyan tutanağa geçirilir ve tutanak hâkime onaylattırılır.
Daha önce 7 gün olan istinaf başvuru süresi artırılmış ve Süre Tutum Dilekçesi verilmesi suretiyle uygulamada kullanıla gelen bir dilekçe şeklinin, tanınan yasal süre itibariyle bir nevi kullanılmasına son verilmiştir.
İstinaf kanun yoluna başvurma bakımından yeni düzenleme ile tefhim (yüze okuma) değil gerekçeli kararın tebliği ile sürenin başlaması benimsenmiştir. Bu hüküm iddia makamının başvurusu yönüyle de geçerlidir.
Ceza yargılamasında Ağır ceza mahkemelerinde görev alanı içerisinde görev yapan Cumhuriyet savcıları, asliye ceza mahkemelerinin hükümlerine karşı, kararın o yer Cumhuriyet Başsavcılığı’na geliş tarihinden itibaren iki hafta içinde istinaf yoluna başvurabilirler.
Cumhuriyet savcısı, istinaf yoluna başvurma nedenlerini gerekçeleriyle birlikte yazılı isteminde açıkça gösterir. Bu istem ilgililere tebliğ edilir. İlgililer, tebliğ tarihinden itibaren iki hafta içinde (7499 sayılı Kanun ile değiştirilmiştir) bu husustaki cevaplarını bildirebilirler.
Ceza davaları ile ilgili olarak Ankara Ceza Avukatı başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.
