Hukuka aykırı eylemlere maruz kalan kişinin yaşadığı bedeni acılar, ruhsal sıkıntılar, elem, üzüntü ve kederler gibi durumlar manevi tazminat isteminin konusunu oluşturur. Manevi tazminat bedeli hiçbir şekilde maddi anlamda yaşanan olumsuzlukların bir karşılığı olarak kabul edilemez. Sadece kişi bakımından manevi olarak duyulan ıstırabın yatıştırılmasına dair bir ödeme ve dolaylı bir telafidir.
Manevi tazminat kapsamında bir temin çaresinin öngörülmesi kişinin iç dünyasında yaşadığı olumsuzlukların belli bir düzeyde teskin edilmesi amacını taşır.
Boşanma sonrasında manevi tazminat, boşanma ile hükmolunan bir tazminattır ve boşanmaya esas alınan olaylar bakımından kişilik hakları, kişinin şeref ve onuru ile aile bütünlüğü ağır bir şekilde saldırıya uğrayan tarafın gördüğü acı, elem ve duyduğu üzüntünün bir sonucudur.
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu
“V. Boşanmada tazminat ve nafaka
1. Maddî ve manevî tazminat
Madde 174- Mevcut veya beklenen menfaatleri boşanma yüzünden zedelenen kusursuz veya daha az kusurlu taraf, kusurlu taraftan uygun bir maddî tazminat isteyebilir.
Boşanmaya sebep olan olaylar yüzünden kişilik hakkı saldırıya uğrayan taraf, kusurlu olan diğer taraftan manevî tazminat olarak uygun miktarda bir para ödenmesini isteyebilir.”
Manevi Tazminatın Koşulları
I.Maddi Koşullar
- Davacının kişilik hakları zedelenmiş veya saldırıya uğramış olmalıdır
Boşanmaya esas alınan olaylar ve kusur halleri, kişilik hakları ve değerleri üzerinde manevi bakımdan olumsuz sonuçlara, acı, elem, ıstırap, kaygı vb. ruhi ve bedeni olumsuzluklara sebep olmuş ise bu sebeple manevi tazminat istemi söz konusu olur.
Boşanma gerçekleşmiş ise ve boşanma sebepleri yönüyle bir tarafın kişilik haklarına saldırı yapıldığı açık ise manevi tazminat istemi söz konusu olur.
b)Kişilik haklarına saldırı teşkil eden eylemler var olmalıdır
Kişilik haklarının korunması bakımından yapılan saldırıları sınıflandırmak ve sınırlamak mümkün değildir. Yargı kararları çerçevesinde fiziksel şiddet uygulamak, hakaret etmek, cinsel ilişkiden kaçınmak, cinsel saldırıda bulunmak, sadakate aykırı eylemler, zina etmek, çocuğunun kendisinden olmadığını iddia etmek ve kadını suçlamak, agresif davranmak, ortak eve haciz gelmesine neden olmak, tehdit etmek gibi eylemlerin kişilik haklarına saldırı niteliğinde olduğu görülmektedir.
Bazı eylemlerin ise kişilik haklarına saldırı olarak kabul edilmediği görülmektedir. Bu kapsamda evi ve çocuğu ile ilgilenmemek, maddi destek sağlamamak, parasını şans oyunlarında harcamak, düzenli bir işte çalışmamak, eve uzun süre gelmemek, sebepsiz yere evi terk etmek, evini bağımsız bir konuta taşımamak gibi eylemler yer almaktadır.
c)Tazminat talep edilen taraf boşanmada “kusurlu ya da diğer tarafa göre daha fazla kusurlu” olmalıdır
Kanun hükmü manevi tazminat bakımından kusura dayalı bir sorumluluğu benimsemiştir. Tazminat ödemesi talep edilen eş boşanmada eylemleri sebebiyle kusurlu olmalı ve bu kusurları manevi bakımdan da diğer tarafın kişilik haklarına zarar vermiş olmalıdır.
Aleyhe manevi tazminata hükmedilmesinde kusurlu ya da diğer tarafa göre boşanmada daha fazla kusurlu olma koşulu aranır.
d)Tazminat talep eden eş kusursuz ya da diğer tarafa göre daha az kusurlu olmalıdır
Boşanmada tazminat isteyen eş kusursuz ya da diğer Davalıya göre daha az kusurlu olmalıdır.
Burada Davacı eşin diğerine göre mutlak kusursuzluğu değil, diğerine göre daha az kusurlu ya da diğer bir tabirle hafif derecede kusurlu olması aranmaktadır. Davacı eşin kusuru boşanmada diğerinin kusuruna göre daha ez etkilidir.
e)Tazminat talep edilmesi bakımından meydana gelen zarar ile boşanma arasında nedensellik bağının bulunması
Meydana gelen bedensel, ruhi olumsuzuluklar ile elem ve acılar ile boşanma olayı arasında nedensellik bağı söz konusu olmalıdır. Kanun, boşanma yüzünden manevi tazminat yönüyle kişilik haklarına ve aile bütünlüğüne yönelik saldırılardan bahsetmektedir. Bu saldırılar boşanma sebebiyle veya boşanmaya esas alınan eylemler kaynaklı olmalıdır.
Boşanma olayı ile illiyet bağı kurulmayan ve ortaya çıkmasında boşanmanın ve davalı eşin kusurunun bir bağlantısı olmayan manevi yönden duyulan elem, acı, ıstırap, üzüntü ve kaygıların tazmin edilemeyeceği açıktır.
f)Hukuka aykırılık halinin söz konusu olması
Boşanmada boşanmaya sebep olan kusurun bir hukuk kuralının ihlaline bağlı olarak gerçekleşmiş olması gerekir. İhlal edilen hukuk kuralı ile diğer tarafın kişilik haklarına zarar verilmiş olmalıdır. Kusur olarak ifade edilen eylem hukuka aykırılık niteliğinden yoksunsa tazminat gerekçesi olamaz.
II. Şekli Koşullar
a)Boşanma kararının bulunması
Manevi tazminat kusura dayalı olarak gerçekleşen boşanma hallerinde söz konusu olur. Ayrılık hallerinde de tazminat söz konusu olamaz.
Hukuka uygun ve yerkili meciler tarafından, hukuki sonuç doğurmaya uygun bir boşanma kararı verilmiş olmalıdır.
b)Manevi tazminata dair talepte bulunulması
Tazminata ancak kusurlu olmayan ve hafif kusurlu olan eşin talebi ile karar verilebilir.
Hakim kendiliğinden ve talep olmadan manevi tazminata hükmedemez.
Tazminat talebi belirli nitelikleri taşımalıdır ve Dilekçede bazı hususlara yer verilmelidir:
b1)Tazminatin türü ve miktarı net olarak belirtilmelidir,
b2)Tazminat miktarında fazlaya ilişkin haklar saklı tutulamaz, manevi tazminat istemi bakımından bölünmezlik geçerlidir ve bu ıslah edilemez.
b3)Talep hakkı kusursuz ya da daha az kusurlu eş tarafından yapılabilir ve tazminat hakkından feragat edilmiş ise tazminat istenemez.
c)Talep hakkı sadece hak sahibi olan kişi tarafından ileri sürülmelidir. Feragat da kişiye sıkı sıkıya bağlıdır ve yalnızca onun tarafından yapılabilir ve feragat edilen hak yeniden talep edilemez.
d)Talep yasal süresi içerisinde usule uygun şekilde yapılmalıdır.
TMK Md. 178 hükmüne göre evliliğin boşanma sebebiyle sona ermesinden doğan dava hakları, boşanma hükmünün kesinleşmesinden itibaren 1 yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.
Anlaşmalı boşanmadan sonra tazminat talebinde bulunulamaz. Bu karar kesinleştikten sonra kusur tartışması ve değerlendirmesi yapmak mümkün olmadığından boşanmanın mali sonuçlarına ilişkin de talepte bulunulamaz.
c1)Boşanma davası devam ederken dilekçeler aşamasında tazminat istemini bulunulabilir. Dava Dilekçesinde, Cevap Dilekçesinde ve Karşı Dava Dilekçesinde bu husus dikkate alınmalıdır.
c2) Açılan boşanma davasında tahkikat aşamasına geçildikten sonra manevi tazminat istemi iddia ve savunmanın genişletilmesi yasağı kapsamında olduğundan bu aşamada ancak karşı tarafın muvafakati veya ön inceleme duruşmasına katılmamış olması halinde söz konusu olur. Usule uygun olmayan talepler hakkında Mahkemece Karar Verilmesine Yer Olmadığı Kararı verilir. Zamanında yapılmayan talepler hakkında Red değil bu karar alınmalıdır.
c3) Boşanma davası hükmü kesinleştikten sonra 1 yıl içinde yapılmayan tazminat istemleri hakkında hak düşürücü süre söz konusudur. Bu süre yabanacı mahkeme ilamları bakımından ise ilamın tenfizi kararının kesinleşmesi ile başlar. Ayrıca yabancı mahkeme kararınca verilen boşanma hakkında tanıma işlemi yapılmış olmalıdır manevi tazminat istemi bakımından.
III. Tazminatın Kapsamı ve Belirlenmesi
Manevi tazminatın ödenmesi aynen veya nakden olmak üzere iki şekilde yapılabilir
Nakden ödeme uygulamada en fazla tercih edilen yöntemdir.
Uğranılan saldırıların kişilik haklarında ve kişinin ruhi dünyasında neden olduğu zarar bakımından tam manasıyla tazmin etme manevi açıdan mümkün değildir. Hakim, TMK kapsamında bunu belirlerken olayın ağırlığı, oluş biçimi, kusur oranlarını, tarafların sosyal ev ekonomik durumlarını, yaşlarını, evliliğin süresini ve manevi tazminat isteminde etkili olabilecek diğer kriterleri dikkate alarak karara varmalıdır.
Boşanma davası ile birlikte talep edilen tazminat istemi boşanma davasının görüldüğü Aile Mahkemesince karara bağlanır.
Boşanma davasından bağımsız olarak açılan manevi tazminat davası davalının ikametgahının bulunduğu Aile Mahkemesinde açılmalıdır.
