Araştırma Merkezine Atanma Konusunda AYM İptal Kararının Değerlendirilmesi

Araştırma Merkezine Atanma, mahkemeler veya OHAL Komisyonu tarafından görevine iade edilen kişilerin, eski kadro, rütbe veya unvanına atanmak yerine araştırma merkezlerine atanması olarak tanımlanabilir.

Araştırma Merkezine Atanma İle İlgili Kanun Maddesi ve Kapsamı

Araştırma merkezine atanma konusundaki kanun maddesi 7075 sayılı Kanun’un 10/A maddesidir. Madde başlığı  “Türk Silahlı Kuvvetleri ile genel kolluk kuvvetleri personeli ve Dışişleri Bakanlığı diplomatik kariyer memurlarına ilişkin kararların uygulanması” şeklindedir. Madde 7145 sayılı Kanunun 23.maddesiyle 7075 sayılı Kanuna eklenmiştir.

Bu madde, Terör örgütlerine veya Millî Güvenlik Kurulunca Devletin millî güvenliğine karşı faaliyette bulunduğuna karar verilen yapı, oluşum veya gruplara üyeliği, mensubiyeti veya iltisakı yahut bunlarla irtibatı olduğu değerlendirilmesi sebebiyle kamu görevinden, meslekten veya görevden çıkarılan ya da ilişiği kesilen subay, astsubay, uzman jandarmalar ile Emniyet Genel Müdürlüğünde emniyet hizmetleri sınıfına tabi olanlar ve Dışişleri Bakanlığı diplomatik kariyer memurlarını kapsamaktadır.

Maddeye göre yukarıda bahsi geçen kişilerden;

• Haklarında mahkemeler tarafından göreve iade mahiyetinde karar verilenler,
• Olağanüstü Hal İşlemleri İnceleme Komisyonu tarafından başvurunun kabulü kararı verilenler ile
• Komisyonun ret kararma karşı açılan dava sonucu mahkemelerce verilen iptal kararları ile kamu görevine iade edilen kişilerinden
• Eski kadro, rütbe veya unvanına atanması ilgili bakan onayı ile uygun görülmeyenlerin

İlgili kurum bünyesindeki araştırma merkezine atanma durumu söz konusu olmaktadır.

Binbaşı ve üstü rütbede olan kişiler ile Emniyet hizmetleri sınıfında bulunan her sınıftaki emniyet müdürlerinin ataması araştırma merkezlerindeki Araştırmacı unvanlı kadrolara diğerlerinin ataması ise diğer (memur) kadrolara yapılmaktadır.

Araştırma Merkezine Atanma İle İlgili Kanun Maddesinin İptal Talebi

Yukarıda da ifade ettiğimiz üzere araştırma merkezine atanma hususu, 31 Temmuz 2018 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 7145 sayılı Kanun’un 23.maddesi ile 7075 sayılı Kanuna eklenmiştir.

Maddenin Anayasa’ya aykırı olduğunu düşünen milletvekilleri, maddenin iptali istemiyle Anayasa Mahkemesi’ne başvuru yapmışlardır.

İptal talebinde, ilgili Kanun maddesinin iptaline gerekçe olarak;

• Komisyon veya mahkeme kararıyla göreve iade edilen kişilerin hangi ölçütlere göre ilgili bakan tarafından araştırma merkezlerine atanacaklarının belirli olmadığı,
• Bu nedenle ilgili bakana tanınan yetkinin keyfî olarak kullanılabileceği,
• Kamu görevinden çıkarma tedbirinin hukuka aykırı olduğunun Komisyon ya da mahkeme kararıyla tespit edilmesine rağmen kurallar nedeniyle kişilere haklarının iade edilmediği,
• Mahkeme kararıyla göreve iade edilenler bakımından idari işlem ve sonuçlarının tamamen ortadan kaldırılması gerektiği hâlde kurallar kapsamında ilgili bakanlara mahkeme kararlarını uygulamama yetkisinin tanındığı,
• Ayrıca göreve iade edilenlerden önceki kadrosuna atanmayanlar açısından söz konusu durumun eşitsizliğe yol açabileceği,
• Kural kapsamında kişilerin araştırma merkezlerine atanmaları idari işlem niteliğinde olmasına rağmen bunların idari davaya konu olabilecek kesin ve yürütülebilir bir niteliğinin bulunmadığı,
• Öte yandan doğrudan yasama işlemine bağlı olarak uygulanmaları nedeniyle bu tür işlemlerin etkili bir yargısal denetime de konu edilemeyeceği,
• Yine Komisyonun iade kararına rağmen kişilerin önceki kadro ve statüye atanamamalarının ihlalin sonuçlarının ortadan kaldırılmaması anlamına geleceği gösterilmiş,

Kanun maddesinin Anayasa’nın 2.. 10., 40., 128. ve 138. maddelerine aykırı olduğu ifade edilmiştir.

Anayasa Mahkemesinin Konuyla İlgili İptal Kararı ve Kararın Gerekçesi

Anayasa Mahkemesi, 12.01.2023 tarihli ve 32071 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 30.06.2022 tarihli ve E: 2018/137; K: 2022/86 sayılı kararıyla iptale konu Kanun maddesinden ve madde kapsamından bahsettikten sonra;

• Kurallar kapsamında göreve iade edilen kişilerin önceki mesleki unvan, kadro ve rütbelerinin ortadan kaldırılarak tamamen farklı bir statüde ve yalnızca ilgili bakanlıklar tarafından kendileri için ihdas edilen yeni bir birimde görevlendirileceklerinin anlaşıldığını,
• Kamu görevine iade edilen söz konusu personelin önceki kadro, rütbe ve unvanına göre atanmasını engelleyen kuralların kişilerin meslek hayatlarını, kişisel gelişimlerini, üçüncü kişilerle olan ilişkilerini ve itibarlarını olumsuz şekilde etkileyebileceğini,
• Dolayısıyla kişilerin meslek hayatları, kişisel gelişimleri ve üçüncü kişilerle olan ilişkileri üzerinde ciddi etki doğurabilecek olan kuralların Anayasa’nın 20. maddesinde güvence altına alınan kişilerin özel hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkıyla yakından ilgili olduğunu ve bu hakka sınırlama getirdiğini,
• Kurallarda öngörülen işlemin kapsam ve sınırlarının açık ve net olarak belirlendiği gözetildiğinde kurallarla kişilerin özel hayatının korunmasını isteme hakkına getirilen sınırlamanın kanuni bir temele dayandığını,
• Kuralların kamu hizmetinin sağlıklı yürütülmesi ve aynı zamanda kamu yararı ve kamu düzeninin sağlanması amacına da hizmet ettiğini,
• Kamu düzeninin sağlanması ve kamu yararı amacıyla göreve iade edilen personelin ilgili bakan onayıyla eski kadro, rütbe veya unvanlarına göre atanmasını engelleyen kuralların meşru bir amaca dayandığını,
• Mahkemelerce veya Komisyonca verilen kararlarla kişilerin kamu görevinden çıkarılmasının sebep unsurunun ortadan kaldırıldığını,
• Ancak söz konusu kuralla, sebep unsurunun ortadan kalkmadığı izlenimini doğuracak şekilde bu kişilerin eski kadro, rütbe veya unvanına uygun olarak atanmalarının engellendiğini,
• İade kararıyla hukuka aykırı olarak uygulanan kamu görevinden çıkarma tedbirinin tüm sonuçlarıyla ortadan kaldırılması; başka bir ifadeyle tedbir hiç uygulanmamış gibi kişilerin önceki kazanımlarının dikkate alınması gerektiği hâlde bu kişilerin idari teşkilat içindeki mevcut kadrolarının, unvanlarının, rütbelerinin kısacası bu kapsamdaki kazanılmış haklarının gözardı edilerek farklı bir statüde atanmalarına imkân tanındığını,
• Ayrıca kurallarda kamu görevine iade edilen kişilerin yeniden atanmalarında ilgili bakanın hangi ölçütlere göre değerlendirme yapacağına ilişkin bir belirlilik de bulunmadığını, bu haliyle kurallar kapsam ve sınırları itibarıyla idarenin keyfi uygulamalarını önleyecek niteliği haiz olmadığını,
• Bakana bu denli geniş yetki tanınmasının kamu düzeninin sağlanması ve kamu yararı amacını gerçekleştirmek bakımından zorunlu bir toplumsal ihtiyaca karşılık geldiğinin söylenemeyeceği,
• İlgili bakan kararına karşı idari yargıda açılacak iptal davasında bakanın yapacağı değerlendirmeyle ilgili herhangi bir ölçütün tespit edilmemesinin etkin bir yargısal denetimin yapılması imkânını da ortadan kaldırdığını,
• Ayrıca kişilerin araştırma merkezlerinde istihdam edilmelerini gerektirecek kabul edilebilir ölçüde hukuki ve fiilî zorunlulukların gösterilmediğini,
• Bu itibarla terör örgütlerine veya devletin millî güvenliğine karşı faaliyette bulunduğuna karar verilen yapı, oluşum veya gruplara iltisakı veya bunlarla irtibatları bulunmadığı tespit edilerek görevlerine iade edilen personelin farklı bir statüde atanmalarına imkân tanıyan kurallar nedeniyle öngörülen sınırlamanın demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun ve ölçülü olduğunun ileri sürülemeyeceğini,

Belirterek 7075 sayılı Kanun’un 10/A maddesinin tamamının iptaline karar vermiştir.

Anayasa Mahkemesi Tarafından Verilen İptal Kararlarının Nitelikleri

a) Anayasa mahkemesi kararları kesindir. Kesin olmasından kasıt;

• kararın mahkeme tarafından değiştirilememesi,
• karara karşı başvurulacak bir kanun yolunun bulunmaması ve
• taraflarca aynı konunun, aynı sebebe dayalı olarak bir daha uyuşmazlık konusu yapılamamasıdır.

b) Anayasa mahkemesi kararları bağlayıcıdır. Anayasamızın 153.maddesinin son fıkrasına göre, Anayasa Mahkemesi kararları yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını, gerçek ve tüzelkişileri bağlar.

c) Anayasa Mahkemesinin iptal kararları geriye yürümez. Burada iptal kararlarının geriye yürümemesindeki amaç, kazanılmış hakları ortadan kaldırıcı bir sonuç doğurmasını önlemektir. Ancak bu kuralın mutlak bir şekilde uygulanması, kanunun iptaline kadarki süreçte kanunun uygulanması nedeniyle zarar görenlerin cezalandırılması; menfaat elde edenlerin ise imtiyaz sahibi olması sonucunu doğuracağından, eşitlik ilkesine aykırı bir durum ortaya çıkmış olacaktır.

Öte yandan, içeriği itibariyle Anayasaya aykırı olan bir kanunun Anayasa Mahkemesinin iptal kararına kadar hukuka uygunluk kazandığı; bu durumun ise normlar hiyerarşisine ve hukuk devleti ilkesine aykırılık oluşturacağı doktrinde tartışılmaktadır.

Anayasa Mahkemesi Kararının Araştırma Merkezine Atanma Davalarına Etkisi

OHAL Komisyonu kararı veya mahkeme kararı ile görevine iade edilen kişiler genel itibariyle, 7075 sayılı Kanunun 10/A maddesi uyarınca, ilgili Bakan Onayı ile araştırma merkezlerine atanmışlardır. Bu kişiler araştırma merkezlerine atanma işleminin iptali istemiyle görev yaptıkları yer idare mahkemelerinde dava açmışlardır.

Davaların genelinde, ilgili Bakan’ın araştırma merkezine atama konusunda takdir yetkisini kötüye kullandığını gösterir herhangi bir delil bulunmadığı gerekçesiyle olumsuz kararlar verilmiştir.

Anayasa Mahkemesinin yukarıda yer verdiğimiz kararıyla, araştırma merkezine atanma konusundaki Kanun maddesi iptal edildiğinden, devam eden davalar yönüyle olumlu kararlar verileceği açıktır.

Kesinleşen davalar için ise Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolu kullanılmak suretiyle, derece mahkemelerince verilen kararların temel hak ve özgürlükleri ihlal ettiği ileri sürülebilir.

İdari Davalar ile ilgili diğer makalelerimize buradan ulaşabilirsiniz.