Tüzel kişi, bir veya birden fazla gerçek kişinin oluşturduğu, hukuken bir varlık kabul edilen ve kendi adına hak ve borç sahibi olabilen kişi toplulukları ya da mal topluluklarıdır.
Tüzel kişiler gerçek kişiler gibi davacı veya davalı olabilir, mal edinebilir, sözleşme yapabilir ve dava açabilir. Türk hukuk sisteminde tüzel kişiler kamu ve özel tüzel kişileri olmak üzere ikiye ayrılır:
1. Kamu Tüzel Kişileri
Devlet ve devletin görevlerini yerine getirmekle yükümlü olan yönetsel oluşumlardır. Örnekler:
- Belediyeler
- Üniversiteler
- Devlet hastaneleri
- Bakanlıklar
2. Özel Hukuk Tüzel Kişileri
Kişilerin özel girişimiyle kurulan ve özel hukuk hükümlerine tabi olan tüzel kişilerdir. Örnekler:
- Anonim şirketler
- Limited şirketler
- Dernekler
- Vakıflar
- Kooperatifler
Tüzel Kişilik Ünvanı Nasıl Alınır?
Tüzel kişilik kazanmak için belirli bir kuruluş süreci tamamlanmalı ve ilgili kuruma kayıt yaptırılmalıdır. Bu süreç kuruluş amacına ve türüne göre değişiklik gösterir. Aşağıda şirketler için örnek bir süreç verilmiştir:
1. Şirket Türünün Belirlenmesi
Tüzel kişilik oluşturacak yapı anonim şirket, limited şirket, kooperatif gibi bir türde kurulmalıdır. Her türün sermaye, ortak sayısı ve sorumluluk yapısı farklıdır.
2. Sözleşmenin Hazırlanması
Şirket ana sözleşmesi Türk Ticaret Kanunu’na uygun olarak hazırlanır. Bu sözleşmede:
- Şirketin ünvanı
- Amaç ve konusu
- Ortaklar
- Amaç ve konusu
- Sermaye yapısı
- Yönetim şekli belirtilir.
- Yönetim şekli belirtilir.
3. Ticaret Siciline Tescil
Hazırlanan belgelerle birlikte ticaret sicil müdürlüğüne başvurulur. Başvuru onaylandığında tüzel kişilik kazanılır.
4. Ünvan Alınması
Tüzel kişi, kuruluş aşamasında belirlediği ünvanla ticaret siciline kaydedilir. Bu unvan:
- Diğer şirketlerden ayırt edici olmalı
- Hukuka, ahlaka ve kamu düzenine aykırı olmamalı
- Tescil edilmiş başka bir ticaret unvanıyla aynı olmamalıdır
- Hukuka, ahlaka ve kamu düzenine aykırı olmamalı
Ünvanın yasal koruma altına alınabilmesi için ticaret siciline kayıt şarttır.
Tüzel Kişiliğin Tanımı Ve Hukuki Durumu
Tüzel kişilik, hukukta önemli bir kavramdır ve özellikle şirketler, dernekler, vakıflar gibi toplulukların hak ve borç sahibi olabilmesini sağlar. Aşağıda tüzel kişiliğin tanımı ve hukuki durumu detaylı şekilde açıklanmıştır:
Tüzel kişilik, gerçek kişi olmayan ancak hukuk düzeni tarafından kişilik tanınarak hak ve borç sahibi olabilen varlıklardır. Türk Medeni Kanunu’na ve ilgili özel kanunlara göre belirli koşulları taşıyan topluluklara ve mal topluluklarına tüzel kişilik tanınır.
Temel Özellikleri:
- Tüzel kişiler bağımsız bir kişilik kazanarak kendi adına dava açabilir, borçlanabilir, mal edinebilir.
- Kuruluş aşamaları genellikle kanunla belirlenir ve çoğunlukla resmi sicile (örneğin ticaret siciline) kayıtla tamamlanır.
- Tüzel kişiler kendi organları vasıtasıyla hareket ederler (örneğin şirketlerde yönetim kurulu).
Tüzel Kişiliğin Hukuki Durumu
1. Hukuki Ehliyet:
Tüzel kişiler, kuruluşlarıyla birlikte:
- Hak ehliyetine (hak sahibi olabilme),
- Fiil ehliyetine (hukuki işlem yapabilme) sahip olurlar.
Ancak fiil ehliyeti, organları eliyle ve yasa çerçevesinde kullanılır. Kendi adına irade beyanında bulunamazlar; onlar adına yetkili kişiler bu işlemleri yürütür.
- Fiil ehliyetine (hukuki işlem yapabilme) sahip olurlar.
2. Temsil ve Sorumluluk:
Tüzel kişiler, kendilerini temsil yetkisine sahip organları aracılığıyla işlem yaparlar. Örneğin:
- Anonim şirketlerde yönetim kurulu,
- Limited şirketlerde müdür,
- Derneklerde yönetim kurulu temsil yetkisini haizdir.
Tüzel kişinin yaptığı işlemlerden dolayı, tüzel kişilik doğrudan sorumlu olur. Ancak organların hukuka aykırı veya kasıtlı işlemlerinden doğan sorumluluk hem tüzel kişiliğe hem de kişisel olarak organlara yüklenebilir.
3. Kamu ve Özel Hukuk Tüzel Kişileri:
- Kamu Hukuku Tüzel Kişileri: Devlet, belediye, üniversite gibi kamusal görev yapan kurum ve kuruluşlardır. Kamu gücünü kullanma yetkisine sahip olabilirler.
- Özel Hukuk Tüzel Kişileri: Şirketler, dernekler, vakıflar gibi özel hukuk hükümlerine tabi olan yapılardır. Bu tür tüzel kişilikler, özel hukuka tabi işlemler yaparlar.
- Özel Hukuk Tüzel Kişileri: Şirketler, dernekler, vakıflar gibi özel hukuk hükümlerine tabi olan yapılardır. Bu tür tüzel kişilikler, özel hukuka tabi işlemler yaparlar.
4. Sona Erme:
Tüzel kişiliğin sona ermesi, çeşitli nedenlerle olabilir:
- Amacın gerçekleşmesi,
- Sürenin sona ermesi,
- Tasfiye sürecinin tamamlanması,
- İflas veya fesih kararı gibi nedenlerdir.
Sona erme, resmi kayıtlardan silinmeyle (örneğin ticaret sicilinden terkinle) tamamlanır.
Tüzel Kişi İle Gerçek Kişi Arasındaki Farklar
| 1. Tanım ve Kişilik | Gerçek Kişi: İnsan olan ve doğumla hak ehliyetine sahip bireydir. Ölümle birlikte kişiliği sona erer. |
| Tüzel Kişi: Kanunen kişilik kazandırılmış insan veya mal topluluğudur. Dernekler, vakıflar, şirketler (AŞ, LTD), belediyeler gibi yapıların tümü tüzel kişiliktir. | |
| 2. Hak Ehliyeti ve Fiil Ehliyeti | Gerçek Kişi: Doğumla birlikte hak ehliyetine sahip olur. Fiil ehliyeti (haklarını kullanabilme yeteneği) ise ayırt etme gücü, erginlik ve kısıtlı olmama şartlarına bağlıdır. |
| Tüzel Kişi: Kuruluş işlemleri tamamlandığında ve resmi sicile tescille birlikte hak ehliyetine kavuşur. Fiil ehliyeti, organları aracılığıyla kullanılır (örneğin şirketlerde yönetim kurulu, derneklerde yönetim kurulu vb.). | |
| 3. Organlar ve Temsil | Gerçek Kişi: Kendisini bizzat temsil eder. |
| Tüzel Kişi: Kendi adına hareket eden organlar (yönetim kurulu, müdür, başkan vb.) aracılığıyla temsil edilir. | |
| 4. Sorumluluk | Gerçek Kişi: Hukuki işlemlerinden ve fiillerinden şahsen sorumludur. Malvarlığıyla sorumluluk doğar. |
| Tüzel Kişi: Kendi adına yapılan işlemlerden dolayı kendisi sorumludur. Tüzel kişilik sona erdiğinde malvarlığı tasfiye edilir. | |
| 5. Kuruluş ve Sona Erme | Gerçek Kişi: Doğumla başlar, ölümle sona erer. |
| Tüzel Kişi: Belirli bir kuruluşa (ana sözleşme, tescil, onay vb.) dayanır. Fesih, tasfiye veya iflasla sona erer. | |
| 6. Vergilendirme ve Ticari Faaliyet | Gerçek Kişi: Gerçek kişi tacir olabilir, şahıs işletmesi açabilir. Gelir Vergisi’ne tabidir. |
| Tüzel Kişi: Şirket (AŞ, LTD, kooperatif vb.) kurarak ticari faaliyette bulunur. Kurumlar Vergisi’ne tabidir. |
Tüzel Kişilik Ünvanı Almak İçin Gerekli Adımlar ve Yasal Süreç
1. Şirket Türünün Belirlenmesi
Öncelikle kurulacak şirketin türü belirlenmelidir:
- Limited Şirket (LTD)
- Anonim Şirket (A.Ş.)
- Şahıs Şirketi (Adi Ortaklık, Kollektif, Komandit)
- Anonim Şirket (A.Ş.)
Seçilecek şirket türü, sermaye yapısı, ortak sayısı, faaliyet alanı ve vergi yükümlülüklerine göre değişkenlik gösterir.
2. Ticaret Ünvanının Belirlenmesi
Ticaret unvanı, şirketin diğer şirketlerden ayırt edilmesini sağlayan ve ticaret siciline tescil edilen isimdir.
Ünvan Belirlerken Dikkat Edilmesi Gerekenler:
- Aynı faaliyet alanında daha önce alınmış bir ünvanın benzeri olamaz.
- Türkçe isim zorunluluğu vardır, yabancı ibareler yalnızca bazı koşullarla kullanılabilir.
- Şirket türü (LTD, A.Ş. vb.) unvanda yer almalıdır.
- Ticaret unvanı faaliyet alanını çağrıştırmalı ve yanıltıcı olmamalıdır.
Ticaret unvanı, MERSİS üzerinden veya ticaret sicil müdürlüğünden sorgulanarak müsaitliği kontrol edilmelidir.
3. Ana Sözleşmenin Hazırlanması ve MERSİS Girişi
Şirketin ana sözleşmesi hazırlanmalı ve MERSİS (Merkezi Sicil Kayıt Sistemi) üzerinden kaydedilmelidir. Ana sözleşme şu hususları içermelidir:
- Ünvan
- Amaç ve konu
- Merkez adresi
- Sermaye ve ortaklık yapısı
- Temsil ve ilzam yetkileri
- Amaç ve konu
4. Noter İşlemleri
- Şirket yetkililerinin imza beyannameleri noterden alınır.
- Ana sözleşme onayı (gerekli durumlarda) yapılır.
- Ana sözleşme onayı (gerekli durumlarda) yapılır.
5. Ticaret Siciline Tescil ve İlan
MERSİS kaydı tamamlandıktan sonra, ilgili Ticaret Sicil Müdürlüğü’ne başvuru yapılır.
Gerekli Belgeler:
- MERSİS başvuru formu
- İmza beyannamesi
- Kuruluş bildirim formu
- Oda kayıt beyannamesi
- Ortakların kimlik fotokopileri
- Varsa taahhüt edilen sermayenin yatırıldığına dair banka dekontu
- İmza beyannamesi
Tescil işlemi tamamlandıktan sonra şirketin kuruluşu Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilan edilir.
6. Vergi Dairesi Bildirimi ve Mali İşlemler
Tescilden sonra:
- Vergi dairesine başvuru yapılır.
- Potansiyel vergi numarası alınır.
- Defter tasdikleri yapılır.
- Mali müşavir (SMMM) sözleşmesi yapılır.
- KDV, geçici vergi, muhtasar, stopaj gibi vergi türleri için bildirim yapılır.
- Potansiyel vergi numarası alınır.
7. Sosyal Güvenlik ve Belediyeye Bildirim
- SGK iş yeri bildirgesi verilir.
- Belediye iş yeri açma ve çalışma ruhsatı başvurusu yapılır (gerekli ise).
- Belediye iş yeri açma ve çalışma ruhsatı başvurusu yapılır (gerekli ise).
8. Ticaret Odası Kaydı
- Tescil işleminden sonra bağlı bulunulan Ticaret Odası’na kayıt yaptırılır.
- Oda aidatları yatırılır.
- Oda aidatları yatırılır.
Tüzel Kişilik Ünvanı Alırken Dikkat Edilmesi Gereken Hukuki Kriterler
Şirketin tüzel kişilik kazanabilmesi için ticaret siciline tescil tarihi esastır.
Ticaret ünvanı, tüzel kişiliği tanımlarken işletme adı daha çok pazarlama ve markalaşma için kullanılır. Ticaret unvanı yasal bir zorunlulukken, işletme adı isteğe bağlıdır. Ancak iki adın birbirine karıştırılmaması gerekir.
Türk Ticaret Kanunu’na göre seçilen unvanın aynı sektörde faaliyet gösteren başka bir işletmeyle ayırt edici farklılık içermesi gerekir. Ticaret sicili müdürlükleri, başvuru sırasında bu hususu araştırır ve benzerlik durumunda unvan tescil edilmez.
Eğer aynı unvana sahip şirket varsa, yeni başvuruda ünvana ayırt edici bir kelime, yer veya faaliyet alanı eklenmelidir.
Ünvan, kamu düzenine, genel ahlaka, hukuka ve milli değerler ile bağdaşmayacak ifadeler içeremez. Ayrıca aşağılayıcı, hakaret içeren veya yanıltıcı ibareler kullanılamaz.
Bazı ifadelerin ünvanda kullanılması için izin alınması gerekir:
- “Türk”, “Türkiye”, “Milli”, “Cumhuriyet” vb. kelimeler için Cumhurbaşkanlığı izni şarttır.
- “Finans”, “Banka”, “Sigorta” gibi sektörle özdeşleşen kelimeler için ilgili düzenleyici kurumların (BDDK, TMSF, SPK) onayı gerekir.
- Ticaret ünvanı Türkçe karakterlerle yazılmalı ve Türk Dil Kurumu’nun yazım kurallarına uygun olmalıdır.
- Yabancı dilde unvan kullanılacaksa anlamı açık olmalı ve yanıltıcı nitelik taşımamalıdır.
Her ne kadar bu husus doğrudan hukuki bir zorunluluk olmasa da:
- Seçilen ünvanın .com.tr veya diğer uzantılı domainlerinin alınabilirliği kontrol edilmelidir.
- Ayrıca seçilen ünvan, marka tesciline uygun olmalı ve başkaları tarafından tescil edilmiş olmamalıdır (Türk Patent ve Marka Kurumu sorgusu yapılmalıdır).
- Ünvan tescili, Ticaret Sicil Müdürlüğü nezdinde yapılır.
- MERSİS (Merkezi Sicil Kayıt Sistemi) üzerinden başvuru gerçekleştirilir.
Tescil işlemi, noter tasdiki, başvuru belgeleri ve tescil harcının ödenmesiyle tamamlanır.
