5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu
“İhbar ve şikâyet
Madde 158 – (1) Suça ilişkin ihbar veya şikâyet, Cumhuriyet Başsavcılığına veya kolluk makamlarına yapılabilir.
(2) Valilik veya kaymakamlığa ya da mahkemeye yapılan ihbar veya şikâyet, ilgili Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilir.
(3) Yurt dışında işlenip ülkede takibi gereken suçlar hakkında Türkiye’nin elçilik ve konsolosluklarına da ihbar veya şikâyette bulunulabilir.
(4) Bir kamu görevinin yürütülmesiyle bağlantılı olarak işlendiği iddia edilen bir suç nedeniyle, ilgili kurum ve kuruluş idaresine yapılan ihbar veya şikâyet, gecikmeksizin ilgili Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilir.
(5) İhbar veya şikâyet yazılı veya tutanağa geçirilmek üzere sözlü olarak yapılabilir.
(6) (Ek: 15/8/2017-KHK-694/145 md.; Aynen kabul: 1/2/2018-7078/140 md.) İhbar ve şikâyet konusu fiilin suç oluşturmadığının herhangi bir araştırma yapılmasını gerektirmeksizin açıkça anlaşılması veya ihbar ve şikâyetin soyut ve genel nitelikte olması durumunda soruşturma yapılmasına yer olmadığına karar verilir. Bu durumda şikâyet edilen kişiye şüpheli sıfatı verilemez. Soruşturma yapılmasına yer olmadığına dair karar, varsa ihbarda bulunana veya şikâyetçiye bildirilir ve bu karara karşı 173 üncü maddedeki usule göre itiraz edilebilir. İtirazın kabulü hâlinde Cumhuriyet başsavcılığı soruşturma işlemlerini başlatır. Bu fıkra uyarınca yapılan işlemler ve verilen kararlar, bunlara mahsus bir sisteme kaydedilir. Bu kayıtlar, ancak Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme tarafından görülebilir.
(7) Yürütülen soruşturma sonucunda kovuşturma evresine geçildikten sonra suçun şikâyete bağlı olduğunun anlaşılması halinde; mağdur açıkça şikâyetten vazgeçmediği takdirde, yargılamaya devam olunur.
Şüpheli ölümün ihbarı
Madde 159 – (1) Bir ölümün doğal nedenlerden meydana gelmediği kuşkusunu doğuracak bir durumun varlığı veya ölünün kimliğinin belirlenememesi halinde; kolluk görevlisi, köy muhtarı ya da sağlık veya cenaze işleriyle görevli kişiler, durumu derhâl Cumhuriyet Başsavcılığına bildirmekle yükümlüdürler.
(2) Birinci fıkra kapsamına giren hallerde ölünün gömülmesi ancak Cumhuriyet savcısı tarafından verilecek yazılı izne bağlıdır.”
- GENEL ANLAMDA SUÇLARIN YETKİLİ MAKAMLARA BİLDİRİLMESİ
Suç, kanunun cezai yaptırıma bağladığı fiilleri ifade eder. Suçlara dair bildirimlerin yapılması bakımından “ihbar, şikayet, suç duyurusu” gibi farklı kavramlar kullanılmaktadır. İhbarda bulunma, suça maruz kalmadan ya da suça konu olmadan da yapılabilen bir vatandaşlık görevidir ve sorumlu birey olmanın bir gereğidir.
Şikayet ise kanunda özel olarak düzenlenmiş ve belirli suçlar bakımından suçun işlendiği ya da öğrenildiği tarihten itibaren kişinin yetkili merciye 6 ay içerisinde başvurması gerekmektedir. Bu konuda “Takibi Şikayete Bağlı Suçlar Nelerdir?” başlıklı makalemizde detaylı bilgi bulunmaktadır.
Suç duyurusu ise çoğu zaman suça konu olan ya da mağdur veya suçtan zarar gören kişi tarafından Cumhuriyet Başsavcılığı’na verilen bir dilekçe ile yapılan ve olayın ne olduğuna ve faillerin kim olduğuna dair bilgiler içeren ve suç soruşturması başlatılması bakımından yeterli delil ve bilgiyi içeren bir başvurudur.
CMK Md. 158 çerçevesinde bir suça ilişkin ihbar, şikayet ve başvuruların, öncelikle kolluk makamları ve Cumhuriyet Savcılıklarına yapılması gerekmektedir.
Yine kamu düzenini sağlamakla görevli olan ve görev yaptıkları il ve ilçe mülki sınırları dahilinde 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu gereğince yetkili olan Valilik ve Kaymakamlıklara da bu kapsamda başvuruda bulunmak mümkündür. Valilik veya kaymakamlığa ya da mahkemeye yapılan ihbar veya şikâyet, ilgili Cumhuriyet Başsavcılığı’na gönderilir (CMK 158/2).
Yurt dışında işlenip ülkede takibi gereken suçlar hakkında Türkiye’nin elçilik ve konsolosluklarına da ihbar veya şikâyette bulunulabilir (CMK Md. 158/3).
Bir kamu görevinin yürütülmesiyle bağlantılı olarak işlendiği iddia edilen bir suç nedeniyle, ilgili kurum ve kuruluş idaresine yapılan ihbar veya şikâyet, gecikmeksizin ilgili Cumhuriyet Başsavcılığı’na gönderilir.
Bu kapsamda 3071 sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun hükümlerine de değinmek gerekmektedir. Dilekçe hakkı, anayasal bir hak olarak ayrıca kanunla düzenlenmiş ve kamu makamlarına yapılacak başvurular bakımından birtakım kurallar belirlenmiştir. Buna göre;
a) Belli bir konuyu ihtiva etmeyen,
b) Yargı mercilerinin görevine giren konularla ilgili olan,
c) Dilekçe sahibinin adı-soyadı ve imzası ile iş veya ikametgâh adresi bilgilerini içermeyen,
Dilekçelerin işleme konulması mümkün değildir.
İhbar denilen ve olaya yetkili mercilerin el koyması için sadece bir bildirim niteliği taşıyan ve çoğu zaman bildirimde bulunan vatandaşın kimlik bilgisinden yoksun bulunan ancak yapıldığı kamu makamı tarafından derhal doğruluğu araştırılması gereken başvuruların ise titiz bir surette tetkiki, doğruluğunun ön inceleme ile araştırılması ve suç işlendiğine dair doneler, izler ve belirtiler var olduğuna kani olunmuş ise daha ileri düzeyde soruşturulması gereken başvurulardır. İhbarda bulunulan kamu makamları bunları derhal adli mercilere bildirmekle yükümlüdürler.
Özellikle kolluk ihbar hatlarına halihazırda 112 acil başvuru mercilerine yapılan başvurular bu kapsamda değerlendirilmektedir.
II. BAŞVURULARA DAİR YAPILACAKLAR
PVSK Ek Madde 6 hükmü gereğince; polis, bir suça ilişkin olarak kendisine yapılan sözlü ihbar ve şikâyetleri ve görevi sırasında öğrendiği suça ilişkin bilgileri yazılı hale getirir. İhbar edilen olayların yasalarımıza göre suç olup olmadığı, suç var ise bu suçların kolluk kuvvetlerinin görev kapsamına girip girmediği dikkatlice incelenmelidir.
Edinilen bilgi veya alınan ihbar veya şikâyet üzerine veya kendiliğinden bir suçla karşılaşan polis, olay yerinde kişilerin ve toplumun sağlığına, vücut bütünlüğüne veya malvarlığına zarar gelmemesi ve suçun delillerinin kaybolmaması ya da bozulmaması için derhal gerekli tedbirleri alır.
İsimsiz ve imzasız yapılan yazılı ihbarlar ile isim verilmeyen sözlü ihbarlara esas olarak itibar edilmemesi gerekir. Ancak, ihbarın konusu ve içeriği önem arz ediyor ve inandırıcı ise ihbar edilen olay bütün yönleriyle araştırılarak doğruluğuna emin olunduktan sonra değerlendirilmelidir.
Yapılan ihbarlar hakkında doğruluk derecesi yüksek herhangi bir istihbari bilgi elde edilmeden, eldeki mevcut bilgilerin doğruluğu üzerinde kat’i bir kanaate varılmadan ve yeterli bir delil toplanmadan ihbarların işleme konulmamasına karar verilmemelidir.
İhbar ve şikayetlerin yazılı yapılmasına dair bir kural söz konusu değildir. Sözlü olarak yapılan başvurular, ilgili merciler tarafından tutanağa bağlanarak yazılı hale getirilir (CMK Md. 158/5).
Sonrasında Cumhuriyet savcısı kendisi veya kolluk eliyle gerekli araştırma ve incelemeyi yapar.
III. BAŞVURULAR KAPSAMINDA SORUŞTURMA İŞLEMLERİ ve KARAR VERİLMESİ
İhbar, şikayet ve her türlü başvurunun suç var olup olmadığı yönüyle öncelikle tetkiki ve sonrasında delil ve bilgiler toplanarak ve ilgili kişilerin veya olayın taraflarının ifadelerine veya bilgilerine başvurularak suçun işlenip işlenmediği konusunda bir karara varılması gereklidir. Buna göre;
*Suçun işlendiğine dair yeterli bilgi ve delil mevcut ise kamu davası açılması için Cumhuriyet savcısı İddianame tanzim eder ve yetkili mahkemeye yargılama için sunar.
*İhbar ve şikâyet konusu fiilin suç oluşturmadığının herhangi bir araştırma yapılmasını gerektirmeksizin açıkça anlaşılması veya ihbar ve şikâyetin soyut ve genel nitelikte olması durumunda soruşturma yapılmasına yer olmadığına karar verilir. Bu durumda şikâyet edilen kişiye şüpheli sıfatı verilemez.
*Soruşturma yapılmasına yer olmadığına dair karar, varsa ihbarda bulunana veya şikâyetçiye bildirilir ve bu karara karşı CMK Md. 173’teki usule göre itiraz edilebilir. Kovuşturmaya Yer Olmadığı Kararı’na itiraza ilişkin usul uygulanır.
*İtirazın kabulü hâlinde Cumhuriyet Başsavcılığı soruşturma işlemlerini başlatır. Bu fıkra uyarınca yapılan işlemler ve verilen kararlar, bunlara mahsus bir sisteme kaydedilir. Bu kayıtlar, ancak Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme tarafından görülebilir.
