İzaha davet 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun (VUK) 370. maddesinde düzenlenmiştir. Madde metni şu şekildedir;
“ İzaha davet
Madde 370- a) Vergi incelemesine başlanılmadan veya takdir komisyonuna sevk edilmeden önce verginin ziyaa uğradığına delalet eden emareler bulunduğuna dair yetkili merciler tarafından yapılmış ön tespitler hakkında tespit tarihine kadar ihbarda bulunulmamış olması kaydıyla mükellefler izaha davet edilebilir. Kendisine izaha davet yazısı tebliğ edilen mükellefler, davet konusu tespitle sınırlı olarak, bu Kanunun 371 inci maddesinde yer alan pişmanlık hükümlerinden yararlanamaz. İzaha davet yazısının tebliğ tarihinden itibaren otuz günlük süre içerisinde izahta bulunulması durumunda, yapılan izah değerlendirilerek değerlendirme sonucunu içeren yazı mükellefe tebliğ edilir.
1. Mükelleflerce yapılan izah sonucu vergi ziyaına sebebiyet verilmediğinin idarece anlaşılması hâlinde mükellefler söz konusu tespitle ilgili olarak vergi incelemesine tabi tutulmaz veya takdir komisyonuna sevk edilmez.
2. Mükelleflerce yapılan izahın yeterli bulunmaması hâlinde, değerlendirme sonucunu içeren yazının tebliğ edildiği tarihten itibaren otuz gün içerisinde; hiç verilmemiş olan vergi beyannamelerinin verilmesi, eksik veya yanlış yapılan vergi beyanının tamamlanması veya düzeltilmesi ve ödeme süresi geçmiş bulunan vergilerin, ödemenin geciktiği her ay ve kesri için, 6183 sayılı Kanunun 51 inci maddesinde belirtilen nispette uygulanacak gecikme zammı oranında bir zamla aynı sürede ödenmesi şartıyla vergi ziyaı cezası, ziyaa uğratılan vergi üzerinden %20 oranında kesilir. Bu durum vergi incelemesi yapılmasına ve gerekirse tarhiyatın ikmaline engel teşkil etmez.
b) (a) fıkrası uyarınca yapılmış ön tespitlerin, verginin bu Kanunun 359 uncu maddesinde yer alan fiillerle ziyaa uğratılmış olabileceğine ilişkin olması hâlinde bu kapsamdaki mükellefler izaha davet edilmez. Şu kadar ki, sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanma fiilinin işlenmiş olabileceğine dair yapılan ön tespitlerde, kullanılan sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge tutarı, bir takvim yılında 100 bin (700.000 TL) Türk lirasını geçmeyen veya bu tutarı geçse bile ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının %5’ini aşmayan mükelleflere ön tespite ilişkin yazı tebliğ edilebilir. Mükelleflerce, haklarında yapılan tespite ilişkin yazının tebliğ edildiği tarihten itibaren otuz gün içerisinde; hiç verilmemiş olan vergi beyannamelerinin verilmesi, eksik veya yanlış yapılan vergi beyanının tamamlanması veya düzeltilmesi ve ödeme süresi geçmiş bulunan vergilerin, ödemenin geciktiği her ay ve kesri için, 6183 sayılı Kanunun 51 inci maddesinde belirtilen nispette uygulanacak gecikme zammı oranında bir zamla aynı sürede ödenmesi şartıyla vergi ziyaı cezası, ziyaa uğratılan vergi üzerinden %20 oranında kesilir. Bu durum vergi incelemesi yapılmasına ve gerekirse tarhiyatın ikmaline engel teşkil etmez. Bu fıkra kapsamında kendisine ön tespite ilişkin yazı tebliğ edilen mükellefler, tespitle sınırlı olarak bu Kanunun 371 inci maddesinde yer alan pişmanlık hükümlerinden yararlanamaz. Bu fıkrada yer alan tutar, her yıl bir önceki yıla ilişkin olarak bu Kanun uyarınca belirlenen yeniden değerleme oranında artırılmak suretiyle uygulanır.
c) Hazine ve Maliye Bakanlığı bu madde uyarınca ön tespiti ve/veya izaha daveti yapacak ve yapılan izahı değerlendirecek mercii, yapılacak ön tespitin ve/veya izaha davetin şekli ve kapsamını, davet yapılacakları, yapılan izahın değerlendirme süresini, yapılan izahta kullanılacak bilgi ve belgeler ile uygulamaya ilişkin usul ve esasları belirlemeye yetkilidir.”
Madde metninden de anlaşıldığı üzere izaha davet, yetkili makamların, çeşitli yollardan edindiği bilgiler üzerine, vergi kaybına sebebiyet verebilecek bir durumun olduğu kanaatine varması nedeniyle, ilgili vergi mükellefini bu hususta açıklama yapmaya davet etmesidir. İzaha davet süreci vergi mükellefi hakkında daha vergi incelemesi yapılmadan, mükellef takdir komisyonuna sevk edilmeden ya da mükellef hakkında herhangi bir ihbar olmadan önce işlemeye başlar.
İzaha davet sürecinde mükellefin yapacağı açıklama önemlidir. Zira mükellef konu hakkında usulüne uygun açıklamalarda bulunursa kendisi ile ilgili bir yaptırım uygulanmayabileceği gibi yaptırım uygulanması halinde cezada indirim yapılması da söz konusu olabilir.
İzaha Davet Kapsamında Hangi Durumlar İncelenir?
Vergi ziyaına dair emareler bulunduğuna dair yetkili merciler tarafından yapılmış ön tespitler varsa bu durumlarda izaha davet gündeme gelecektir. Bu nedenle vergi ziyaına neden olabilecek her durum izaha davete konu edilebilir. Vergi ziyaı, mükellefin veya sorumlunun vergilendirme ile ilgili ödevlerini zamanında yerine getirmemesi veya eksik yerine getirmesi yüzünden verginin zamanında tahakkuk ettirilmemesini veya eksik tahakkuk ettirilmesini ifade eder. (VUK m. 341/1)
İzaha Davet Süreci Nasıl İşler?
İzaha davet süreci bilgi toplama yahut vergi incelemesi yapma yetkisi bulunan görevlilerce vergi ziyaına dair bir ön tespit yapılması ile başlar. Bu ön tespit haricen elde edilen bilgi ve bulgulardan yola çıkılarak Ön Tespit ve İzah Değerlendirme Komisyonu tarafından gerçekleştirilir. Bu inceleme ile vergi ziyaına sebep olacak bir durumun bulunup bulunmadığı değerlendirilir. İnceleme neticesinde vergi ziyaı alabileceğine kanaat getirilirse işte bu, izaha davet için ön tespit olarak nitelendirilir.
İzaha davet sürecinin işletilebilmesi için ön tespit konusu ile ilgili olarak ihbarda bulunulmamış, vergi incelemesine başlanılmamış ve takdir komisyonuna sevk işlemi yapılmamış olması şarttır.
Ön tespit üzerine ilgili mükellefe izaha davet yazısı gönderilir. Bu şekilde mükellefin konu hakkında açıklama yapma imkanı doğar. Mükellefe gönderilecek izaha davet yazısında ön tespit bilgileri, izah için verilen süre, izahın yapılmamasının neticeleri ve izahın komisyon tarafından değerlendirileceğine dair bilgiler de bulunur. Bu hususları içermeye izaha davet yazısı yasal olarak geçerli olmayacaktır.
Mükellefin izaha davet yazısının kendisine tebliğinden itibaren 30 günlük süre içinde açıklama yapması gerekir. Komisyon ise izahı 45 gün içinde değerlendirmelidir.
İzah yeterli bulunursa mükellef vergi incelemesine ya da takdir komisyonuna sevk edilmez. İzahın yetersiz bulunması halinde ise komisyon mükellefin beyanname vermesi gerektiğini bildirir. Bu bildirim üzerine mükellef 30 gün içinde eksik ya da verilmemiş beyannamelerini tamamlamak; beyan hatalarını düzelmek ve gecikmiş vergi ödemelerini zamları ile birlikte ödemek zorundadır. Aksi halde mükellef vergi incelemesi veya takdir komisyonuna sevk edilir.
İzaha Davet Yazısı Alan Kişi Ne Yapmalıdır?
İzaha davet yazısı alan vergi mükellefinin, izaha davet yazısının kendisine tebliğinden itibaren 30 günlük süre içinde açıklama yapması gerekir. Bu şekilde mükellefin konu hakkında açıklama yapma imkanı doğar. Mükellefin yapacağı izahın önemi büyüktür zira izah yeterli bulunursa mükellef vergi incelemesine ya da takdir komisyonuna sevk edilmez. Bu nedenle izaha davet edilen mükellefin hukuki yardım almasında fayda vardır.
İzaha Davet Sonucunda Ne Tür Yaptırımlar Uygulanabilir?
İzahın yetersiz bulunması halinde komisyon mükellefin beyanname vermesi gerektiğini bildirir. Bu bildirim üzerine mükellef 30 gün içinde eksik ya da verilmemiş beyannamelerini tamamlamak; beyan hatalarını düzelmek ve gecikmiş vergi ödemelerini zamları ile birlikte ödemek zorundadır. Aksi halde mükellef vergi incelemesi veya takdir komisyonuna sevk edilir.
İzaha Davete Cevap Verilmezse Ne Olur?
Mükellef izaha davet yazısının kendisine tebliği tarihinden itibaren 30 günlük süre içerisinde izahta bulunmazsa, Vergi Usul Kanununun 370 inci maddesinde yer alan indirimli ceza uygulamasından yararlanamayacak ve vergi incelemesine ya da takdir komisyonuna sevk edilecektir.Mükellef izaha cevap vermezse davette belirtilen vergi ziyaının beyan edilmesi zorunlu olur.
İzaha Davet Sonrası Uzlaşma Mümkün Müdür?
Uzlaşma, ikmalen veya re’sen tarh edilen vergiler ve bunlara ilişkin cezalar için yargı yoluna başvurmadan, vergi idaresiyle karşılıklı anlaşmak suretiyle başvurulabilecek bir yöntemdir.
İzaha davet sonucu tarh edilen vergiler için vergi ziyaı cezası %20 oranında hesaplanır.
Kendilerine izaha davet yazısı tebliğ edilen mükellefler Vergi Usul Kanununun 370 inci maddesinin (a) fıkrası kapsamında %20 oranında vergi ziyaı cezası kesilmesi halinde bu ceza için, uzlaşma talep edilebilecek ya da cezada indirim imkanından faydalanabilecektir. Kendilerine izaha davet yazısı tebliğ edilen mükellefler, bu maddeye göre %20 oranında kesilen vergi ziyaı cezasına ilişkin ihbarnamelerin tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde tarhiyat sonrası uzlaşma başvurusunda bulunabilecektir.
VUK m. 370/b uyarınca %20 oranında kesilen vergi ziyaı cezasına ilişkin ihbarnamelerin tebliği üzerine tarhiyat sonrası uzlaşma başvurusunda bulunulamayacak ancak cezada indirim müessesesinden yararlanılabilecektir.