I. EL KOYMA
“5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu
Elkoyma kararını verme yetkisi
Madde 127 – (1) (Değişik: 25/5/2005 – 5353/16 md.) Hâkim kararı üzerine veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının, Cumhuriyet savcısına ulaşılamadığı hallerde ise kolluk amirinin yazılı emri ile kolluk görevlileri, elkoyma işlemini gerçekleştirebilir.
(2) Kolluk görevlisinin açık kimliği, elkoyma işlemine ilişkin tutanağa geçirilir.
(3) (Değişik: 25/5/2005 – 5353/16 md.) Hâkim kararı olmaksızın yapılan elkoyma işlemi, yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını elkoymadan itibaren kırksekiz saat içinde açıklar; aksi hâlde elkoyma kendiliğinden kalkar.
(4) Zilyedliğinde bulunan eşya veya diğer malvarlığı değerlerine elkonulan kimse, hâkimden her zaman bu konuda bir karar verilmesini isteyebilir.
(5) Elkoyma işlemi, suçtan zarar gören mağdura gecikmeksizin bildirilir.
(6) (Değişik: 25/7/2018-7145/15 md.) Askerî mahallerde yapılacak elkoyma işlemi, Cumhuriyet savcısının nezaretinde askerî makamların katılımıyla adlî kolluk görevlileri tarafından yerine getirilir. Gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının yazılı emriyle de askerî makamların katılımıyla adlî kolluk görevlileri tarafından elkoyma işlemi yapılabilir.”
I.1. Genel Anlamda El Koyma
Suç şüphesine istinaden yapılan aramanın bir sonucu olarak gerçekleştirilen “el koyma” geçici bir tedbirdir ve suçun ispatı bakımından belirlenen eşya veya suçla ilişkili olan malvarlığı hakkında uygulanır. El konulan eşya yargılama sonucunda ya müsadere edilir ya da sahibine iadesine karar verilir.
El koyma, kişinin rızası hilafına yerine getirilir kişi rızası ile teslim etmekte ise yapılan işlem muhafaza altına almadır.
Elkoymaya hakim, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısı ve Cumhuriyet savcısına ulaşılamadığı hallerde ise kolluk amirinin yazılı emri ile karar verilir.
Hakim onayı olmaksızın yapılan el koyma kararı, 24 saat içinde görevli hakimin onayına sunulur ve incelemeyi yapan hakim 48 saat içinde kararını açıklar ve bu süre sonunda karar vermezse el koyma işlemi kendiliğinden ortadan kalkar.
El koyma işlemleri Adlı ve Önleme Aramaları Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde yerine getirilir.
I.2. El Koymaya Konusu Mallar
Soruşturma veya kovuşturma konusu suçun işlendiğine ve bu suçlardan elde edildiğine dair somut delillere dayanan kuvvetli şüphe sebebi bulunan hallerde, şüpheli veya sanığa ait;
a) Taşınmazlara,
b) Kara, deniz veya hava ulaşım araçlarına,
c) Banka veya diğer malî kurumlardaki her türlü hesaba,
d) Gerçek veya tüzel kişiler nezdindeki her türlü hak ve alacaklara,
e) Kıymetli evraka,
f) Ortağı bulunduğu şirketteki ortaklık paylarına,
g) Kiralık kasa mevcutlarına,
h) Diğer malvarlığı değerlerine,
Elkonulabilir.
Bu mallara el konulmasına ilişkin hangi suçlarda karar alınabileceği CMK Md. 128/2’de düzenlenmiştir.
I.3. El Konulan Eşyanın İadesi Koşulları
Şüpheliye, sanığa veya üçüncü kişilere ait elkonulmuş eşyanın, soruşturma ve kovuşturma bakımından muhafazasına gerek kalmaması veya müsadereye tabi tutulmayacağının anlaşılması halinde, re’sen veya istem üzerine geri verilmesine Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme tarafından karar verilir. İstemin reddi kararlarına itiraz edilebilir.
CMK’nın 128 inci maddesi hükümlerine göre elkonulan eşya veya diğer malvarlığı değerleri, suçtan zarar gören mağdura ait olması ve bunlara delil olarak artık ihtiyaç bulunmaması halinde, sahibine iade edilir.
I.4. Elkonulan Eşyanın Muhafazası veya Elden Çıkarılması
“5237 sayılı Türk Ceza Kanunu
Madde 132 – (1) Elkonulan eşya, zarara uğraması veya değerinde esaslı ölçüde kayıp meydana gelme tehlikesinin varlığı halinde, hükmün kesinleşmesinden önce elden çıkarılabilir.
(2) Elden çıkarma kararı, soruşturma evresinde hâkim, kovuşturma evresinde mahkeme tarafından verilir.
(3) Karar verilmeden önce eşyanın sahibi olan şüpheli, sanık veya ilgili diğer kişiler dinlenir; elden çıkarma kararı, kendilerine bildirilir.
(4) Elkonulan eşyanın değerinin muhafazası ve zarar görmemesi için gerekli tedbirler alınır.
(5) Elkonulan eşya, soruşturma evresinde Cumhuriyet Başsavcılığı, kovuşturma evresinde mahkeme tarafından, bakım ve gözetimiyle ilgili tedbirleri almak ve istendiğinde derhâl iade edilmek koşuluyla, muhafaza edilmek üzere, şüpheliye, sanığa veya diğer bir kişiye teslim edilebilir. Bu bırakma, teminat gösterilmesi koşuluna da bağlanabilir.
(6) Elkonulan eşya, delil olarak saklanmasına gerek kalmaması halinde, rayiç değerinin derhâl ödenmesi karşılığında, ilgiliye teslim edilebilir. Bu durumda müsadere kararının konusunu, ödenen rayiç değer oluşturur.”
Belirli hallerde el konulan eşyanın elden çıkarılmasına da hükmolunabilir. Eşyanın zarara uğraması tehlikesi varsa ve değerinde esaslı ölçüde kayıp meydana gelecekse hüküm kesinleşmeden önce de eşya elden çıkarılabilir.
Elden çıkarmaya soruşturma evresinde hakimce ve yargılama aşamasında ise mahkemece karar verilir.
El koyma sonucu elde edilen eşyanın değerinin muhafaza etmesi ve zarar görmemesi için de gerekli tedbirler alınır.
El koymaya tabi tutulan eşya, soruşturma evresinde Cumhuriyet Başsavcılığı, kovuşturma evresinde mahkeme tarafından, bakım ve gözetimiyle ilgili tedbirleri almak ve istendiğinde derhâl iade edilmek koşuluyla, muhafaza edilmek üzere, şüpheliye, sanığa veya diğer bir kişiye teslim edilebilir. Buna dair ilgiliden teminat istenebilir.
Elkonulan eşya, delil olarak saklanmasına gerek kalmaması halinde, rayiç değerinin derhâl ödenmesi karşılığında, ilgiliye teslim edilebilir. Bu işlemler bakımından gerekli tespit ve değerleme işlemi yapılarak konu tutmağa bağlanır. Bu durumda hükümle birlikte verilecek olan müsadere kararının konusunu, ödenen rayiç değer oluşturur.
II. MÜLKİYETİN KAMUYA GEÇİRİLMESİ
“5326 sayılı Kabahatler Kanunu
Mülkiyetin kamuya geçirilmesi
Madde 18- (1) Kabahatin konusunu oluşturan veya işlenmesi suretiyle elde edilen eşyanın mülkiyetinin kamuya geçirilmesine, ancak kanunda açık hüküm bulunan hallerde karar verilebilir.
(2) Mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin karar, eşyanın;
a) Kullanılmaz hale getirilmesi,
b) Niteliğinin değiştirilmesi,
c) Ancak belli bir surette kullanılması,
Koşullarından birinin yerine getirilmesine bağlı olarak belli bir süre geciktirilebilir. Belirlenen süre zarfında koşulun yerine getirilmemesi halinde eşyanın mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilir.
(3) Mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin karar kesinleşinceye kadar ilgili kamu kurum ve kuruluşu tarafından eşyaya elkonulabileceği gibi; eşya, kişilerin muhafazasına da bırakılabilir.
(4) Eşyanın mülkiyeti, kanunda açık hüküm bulunan hallerde ilgili kamu kurum ve kuruluşuna, aksi takdirde Devlete geçer.
(5) Eşyanın mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilebilmesi için fail hakkında idarî para cezası veya başka bir idarî yaptırım kararı verilmiş olması şart değildir.
(6) Kaim değerin mülkiyetinin kamuya geçirilmesine de karar verilebilir.
(7) Mülkiyeti kamuya geçirilen eşya, başka suretle değerlendirilmesi mümkün olmazsa imha edilir.
(8) Mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin karar, kesinleşmesi halinde yerine getirilir.”
II.1. Genel Anlamda Mülkiyetin Kamuya Geçirilmesi
Mülkiyetin kamuya geçirilmesi kabahatlere uygulanacak yaptırımlardan bir tanesidir. Kanunda “Kabahat”, kanunların karşılığında idarî yaptırım uygulanmasını öngördüğü haksızlık olarak tarif edilmiştir. Suç sonucunda ya da suç şüphesiyle elde edilen eşya hakkında mülkiyetin kamuya geçirilmesi işlemi yapılamaz. Mülkiyetin kamuya geçirilmesi bir idari yaptırım türü olarak ancak işlenen kabahatlerde söz konusu olur.
Kabahatlere ilişkin yaptırım türleri Kabahatler Kanunu’nda açıklanmıştır. Buna göre; kabahatler karşılığında uygulanacak olan idarî yaptırımlar, idarî para cezası ve idarî tedbirlerden ibarettir. İdarî tedbirler, mülkiyetin kamuya geçirilmesi ve ilgili kanunlarda yer alan diğer tedbirlerdir.
İşlenen bir kabahat nedeniyle alınan idari tedbirlerden birisi de “mülkiyetin kamuya geçirilmesi”dir. Kabahatin konusunu oluşturan veya işlenmesi suretiyle elde edilen eşyanın mülkiyetinin kamuya geçirilmesine, ancak kanunda açık hüküm bulunan hallerde karar verilebilir.
Mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin karar, eşyanın;
a) Kullanılmaz hale getirilmesi,
b) Niteliğinin değiştirilmesi,
c) Ancak belli bir surette kullanılması,
Koşullarından birinin yerine getirilmesine bağlı olarak belli bir süre geciktirilebilir. Belirlenen süre zarfında koşulun yerine getirilmemesi halinde eşyanın mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilir.
Mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin karar kesinleşinceye kadar ilgili kamu kurum ve kuruluşu tarafından eşyaya elkonulabileceği gibi; eşya, kişilerin muhafazasına da bırakılabilir.
Eşyanın mülkiyeti, kanunda açık hüküm bulunan hallerde ilgili kamu kurum ve kuruluşuna, aksi takdirde Devlete geçer. Eşyanın mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilebilmesi için fail hakkında idarî para cezası veya başka bir idarî yaptırım kararı verilmiş olması şart değildir. Kaim (başka bir şeyin yerine geçen) değerin mülkiyetinin kamuya geçirilmesine de karar verilebilir.
Mülkiyeti kamuya geçirilen eşya, başka suretle değerlendirilmesi mümkün olmazsa imha edilir.
Mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin karar, kesinleşmesi halinde yerine getirilir.
Mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin zamanaşımı süresi on yıldır.
Elkonulan gelir var ise elkoyma tutanağı ile birlikte ilgili kolluk birimine (Belediyelerde bağlı olunan zabıta amirliğine) teslim edilir ve bu birimlerce de bu gelirin mülkiyetinin kamuya geçirilmesi için mülkî idare amirinden veya belediye encümeninden karar alınır. Karar yazısının ekinde elkoyma tutanağı da bulunur.
Mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin karar, kesinleşmesi halinde yerine getirilir. Mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin karar da idarî yaptırım kararının kesinleşmesine ilişkin usule tabidir.
Mal veya gelirin mülkiyeti kanunda açık hüküm bulunan hallere bağlı olarak ilgili kamu kurum ve kuruluşuna geçmesi durumunda bu kuruluşa, devlet hazinesine geçmesi durumunda da mahallin mal memurluğuna, mal veya gelir elkoyma tutanağı, karar ile birlikte teslim edilir. Bu hususlar mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin kararda açıkça belirtilir.
Yapılan işlem İdarî Yaptırım Karar Defteri’ne kaydedilip, mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin karar tutanağının bir nüshası ilgili dosyasında muhafaza edilir.
Kabahatler Kanunu’nda düzenlenen dilencilik ve kumar oynama kabahatlerinde belirlenen usule göre işlemi yapan kamu gücü tarafından mülkiyetin kamuya geçirilmesi işlemleri de yapılır.
II.2. Mülkiyetin Kamuya Geçirilmesine İtiraz
Mülkiyetin kamuya geçirilmesi aleyhine idari yaptırım kararlarında olduğu gibi Sulh Ceza Hakimliği’ne 15 gün içersinde başvurulabilir.
Sulh Ceza Hakimi başvuruyu reddedense bu karar aleyhine de kararda gösterilen itiraz merciine iki hafta içerisinde itiraz başvurusunda bulunulabilir.
5326 sayılı Kanun’da genel anlamda belirlenen usul dışında başka usul ve başvuru yolları belirlenmiş ise bu usulün uygulanması gereklidir. Mülkiyetin kamuya geçirilmesi hakkında Kabahatler Kanunu’nun genel hükümleri uygulanır. Bununla birlikte başvuru yolu açısından diğer kanunlarda başka bir yol öngörülmüşse buna göre hareket edilir.
II.3. Mülkiyetin Kamuya Geçirilmesinde Kurallar
Mülkiyetin kamuya geçirilmesi kararına ilişkin tutanakta Kabahatler Kanunu Md. 25’de sayılan hususlara yer verilmelidir. Tutanak eksiksiz ve neden bu kararın alındığını içermelidir.
Mülkiyetin kamuya geçirilmesine karar verilmesi gerekirken bunun yerine, müsadereye karar verilmesi verilen kararı hukuka aykırı hale getirir.
Mülkiyetin kamuya geçirilmesi işlemi, kamu yararı ya da genel çıkarların gerektirmesi nedeniyle, orantılılık ilkesine uygun ve iç hukukta öngörülen usul doğrultusunda yapılmalıdır.
Kasten ya da taksirle işlenen fiiller nedeniyle mülkiyetin kamuya geçirilmesine karar verilebilir. Teşebbüs aşamasında kalan fiiller/kabahatler sebebiyle mülkiyetin kamuya geçirilmesine karar verilemez. Kanun, teşebbüs aşamasında kalan fiili kabahat olarak cezalandırmakta ise mülkiyetin kamuya geçirilmesine de karar verilebilir.
Kabahatin konusunu oluşturan eşyanın mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilebilir. Kabahat eyleminin konusu olan ve kabahatin üzerine işlendiği eşya kabahatin konusunu oluşturan eşyadır.
Mağdura ya da kamuya ait eşya hakkında mülkiyetin kamuya geçirilmesi yaptırımı uygulanmaz. Fail ya da iyiniyetli olmayan üçüncü kişiye ait eşya bu işleme konu olabilir.
