193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun (GVK) 65. maddesinde serbest meslek kazancı; her türlü serbest meslek faaliyetinden doğan kazanç olarak tanımlanmış ve aynı maddede serbest meslek faaliyetinin özellikleri belirtilmiştir. Buna göre;
- Sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan bir faaliyet olması,
- Serbest meslek faaliyetinin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılması gerekir.
Bu şekilde; kendi nam ve hesabına, bir işverene tabi olmaksızın, düzenli meslek halinde faaliyette bulunan; avukat, doktor, veteriner hekim, mimar, mühendis, müşavir, serbest muhasebeci mali müşavir, noter, menajer, senarist vb. kişiler serbest meslek erbabı olarak kabul edilmektedir( GVK md.66).
Serbest Meslek Makbuzu Nedir?
Serbest meslek makbuzu, avukat ve diğer serbest meslek erbabı mükelleflerin verdiği hizmet karşılığında serbest meslek kazancı olarak tahsil ettikleri tutar için düzenledikleri belgedir.
VUK’un 236. maddesine göre; serbest meslek erbabı, mesleki faaliyetlerine ilişkin her türlü tahsilatı için iki nüsha serbest meslek makbuzu tanzim etmek ve bir nüshasını müşteriye vermek, müşteri de bu makbuzu istemek ve almak mecburiyetindedir.
Serbest Meslek Makbuzunda Hangi Bilgiler Yer Alır?
213 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 237. maddesine göre serbest meslek makbuzunda aşağıdaki bilgiler bulunmaktadır:
- Makbuzu verenin (düzenleyenin) soyadı adı veya unvanı, adresi, vergi dairesi ve hesap numarası,
- Müşterinin soyadı, adı veya unvanı ve adresi,
- Alınan paranın miktarı,
- Paranın alındığı tarih
Serbest Meslek Makbuzu Nasıl Düzenlenir?
Avukatların ve diğer serbest meslek erbabı mükelleflerin 01.06.2020 tarihinden itibaren elektronik serbest meslek makbuzu (e-SMM) uygulamasına dahil olmaları zorunluluğu getirilmiştir(VUK’un mükerrer 242. ve mükerrer 257. Maddeleri ve Hazine ve Maliye Bakanlığınca yayımlanan 509 Sıra Nolu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği).
Avukatların Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından sertifikalandırılan ve yetkilendirilen entegratör bir firma aracılığı ile de makbuz düzenlenmesi mümkündür. Bununla birlikte E-SMM uygulaması ile ilgili rehber ve dokümanlara Gelir İdaresi Başkanlığına ait ilgili siteden ulaşılabilmesi ve sitenin alt bölümünde yer alan “Faydalı Bağlantılar” kısmından “e-Arşiv (e-SMM, eMM) Portal Girişi” linki tıklanıp e-imza ile sisteme giriş yapılarak ücretsiz olarak makbuz düzenlenmesi de mümkündür.
Serbest Meslek Makbuzunda Yer Alan Satırlar Ve Kısa Açıklamaları
- Brüt Ücret : Ücretin KDV hariç, stopaj dahil tutarıdır.
- Stopaj (%20) : Brüt ücret üzerinden hesaplanacak stopaj miktarıdır.
- Net Ücret : Brüt ücretten stopaj yapıldıktan sonra kalan tutardır.
- KDV : Brüt ücret üzerinden hesaplanan KDV tutarıdır.
- KDV Tevkifatı _: KDV üzerinden hesaplanacak tevkifat tutarıdır.
- Tahsil Edilen KDV Tutarı__: KDV tevkifatından sonra kalan KDV tutarıdır.
- Net Alınan Toplam _ : Avukata fiilen ödenen tutardır.
Mart 2024 tarihi itibariyle tevkifat miktarı 6.900- tl olarak değiştirilmiştir. 6.900- tl üzeri için tevkifatlı makbuz düzenlenmesi gerekmektedir.
Ayrıca belirtmek gerekirse; avukatların tahsil ettikleri ücretin ilişkili olduğu işin konusunu(danışmanlık, dava, icra vb.), ilgili dosya numarasını ve benzeri açıklayıcı bilgileri yazmalarında ispat ve takip yönünden fayda bulunmaktadır.
Serbest Meslek Makbuzu Ne Zaman Düzenlenir?
Serbest meslek makbuzunun, tahsil tarihi itibariyle düzenlenmesi gerekmektedir. Avukat adına, kamu müessesesine, icra dairesine, bankaya, notere veya postaya para yatırılması da tahsil hükmündedir.
Serbest Meslek Makbuzu Kimin Adına Düzenlenir?
Serbest meslek makbuzu hizmet sunulan iş sahibi adına düzenlenmektedir. Avukatlar müvekkilleri/danışanlarından tahsil ettiği ücretler için bu kişi/kurum adına makbuz düzenlemektedir.
Kamu kurumlarından tahsil edilecek avukatlık ücretlerinde makbuzun hangi kurum adına düzenleneceği aşağıdaki tablodadır;
| ÜCRETİN TÜRÜ | ÖDEMEYİ YAPAN KURUM / MAKBUZ KESİLECEK KURUM | |
| 1 | Beraat vekalet ücreti | İlgili Cumhuriyet Başsavcılığı |
| 2 | Trafik para cezasına itiraz sonucu hükmedilen vekalet ücreti | Ceza Tutanağı Düzenleyen Kurum (Belediye, Jandarma Kom., Emniyet Md., Bölge Trafik İst. Amirliği vb.) |
| 3 | AİHM kararı gereğince ödenecek vekalet ücreti | Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Daire Bşk. |
| 4 | Haksız tutuklama/gözaltı kararı nedeniyle açılan tazminat davaları sonucu hükmedilen vekalet ücreti | Hazine ve Maliye Bakanlığı |
| 5 | Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru sonucu verilen kararda hükmedilen vekalet ücreti | Hazine ve Maliye Bakanlığı |
Serbest Meslek Makbuzu Düzenlenmemesi Veya Geç Düzenlenmesi Durumunda Ne Olur?
Serbest meslek makbuzu düzenlenmemesi veya geç ödenmesi halinde vergi ziyaı cezası, gecikme faizi, özel usulsüzlük cezası, ikinci derece usulsüzlük cezası gündeme gelmektedir.
Vergi Dairesince makbuz düzenlenmediğinin tespiti halinde, bir vergi kaybı ortaya çıkıyor ise öncelikle gelir vergisi ve KDV re’sen tarh edilecek, tarh edilen vergi üzerinden vergi ziyaı cezası kesilecektir. Ayrıca zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergi aslı üzerinden gecikme faizi hesaplanacaktır.
213 sayılı Vergi Usul Kanununun 353 1 inci fıkrasının 1 inci bendine göre, düzenlenmesi gereken serbest meslek makbuzunun düzenlenmemesi (verilmemesi), elektronik ortamda düzenlenmesi gereken makbuzun geçerli bir mazeret olmaksızın kağıt ortamında düzenlenmesi veya tutar bakımından eksik düzenlenmesi halinde, düzenlenmeyen veya eksik düzenlenen makbuz tutarının %10’u oranında (2024 yılı için 3.400-TL’den aşağı olmamak kaydıyla) özel usulsüzlük cezası kesilecektir.
Yukarıda belirtildiği üzere, serbest meslek makbuzunun tahsilat tarihinde düzenlenmesi esastır. Ancak 213 sayılı VUK’nun, faturanın süresinden sonra düzenlenmesi halinde hiç düzenlenmemiş sayılacağına dair 231 inci madde hükmü serbest meslek makbuzlarını kapsamadığından, geç düzenlenen serbest meslek makbuzunun hiç düzenlenmemiş sayılması söz konusu değildir. Bu nedenle süresinden sonra düzenlenen makbuzlar için özel usulsüzlük cezası değil, VUK’nun 352/II-7 hükmünde yer alan ikinci derece usulsüzlük cezası (avukatlar için 2024 yılında 330,00-TL) gündeme gelecektir.
Diğer taraftan, makbuzun zamanında düzenlenmemesi nedeniyle, vergiyi doğuran olayın meydana geldiği döneme ait gelir vergisi, geçici vergi veya KDV yönünden bir vergi kaybı ortaya çıktıysa, bu dönemler yönünden vergi tarhı ve vergi ziyaı cezası gündeme gelecek, makbuz sonraki dönemlerde beyan edildiyse bu beyanın da düzeltilmesi söz konusu olacaktır.
Serbest meslek makbuzunun düzenlenmemesi veya geç düzenlenmesi nedeniyle tarh edilen vergilere ve kesilen vergi ziyaı, özel usulsüzlük ve usulsüzlük cezalarına karşı vergi ve cezaya ilişkin ihbarnamenin tebliği tarihinden itibaren 30 gün içerisinde uzlaşma başvurusunda bulunulabilecektir.
Uzlaşma yolunun tercih edilmemesi veya kesilen cezaların uzlaşma kapsamında olmaması halinde kullanılabilecek başka bir yol, VUK’nun 376 ncı maddesinin 1 inci fıkrasının 1 inci bendinde yer alan cezalarda indirim yoludur. Buna göre cezaya ilişkin ihbarnamenin tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içerisinde başvuru yapılması ve vadesinde (tebliğden itibaren 60 gün içerisinde) ödenmesi halinde kesilen cezanın yarısı indirilebilecektir.
Bununla birlikte kesilen cezaya ilişkin ihbarnamenin tebliği tarihinden itibaren 30 gün içerisinde vergi mahkemesinde dava açılabilmektedir. Bu takdirde cezada indirim yolunun kullanılması mümkün olmayacaktır.
