6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 19. maddesine göre Türkiye’de, vizenin veya vize muafiyetinin tanıdığı süreden ya da doksan günden fazla kalacak yabancıların ikamet izni almaları zorunludur. İkamet izni, altı ay içinde kullanılmaya başlanmadığında geçerliliğini kaybeder. İnsani ikamet izni 6458 sayılı yasanın 46. maddesinde düzenlenmiştir ve ancak bu maddede yer alan istisnai durumlardan birine girenler insani ikamet izninden yararlanabilir. İnsani ikamet izni insani nedenlerle, Türkiye’de kalması zorunlu olan yabancı uyruklu kişilere verilen bir ikamet izni türüdür.
6458 sayılı Kanunun uygulanmasına dair yönetmeliğin 27/1-d maddesinde insani ikamet izninin her defasında en fazla bir yıllık süreyle verileceği düzenlenmiştir. İnsani ikamet izninden ancak 6458 sayılı yasanın 46. maddesinde düzenlenen istisnai durumlardan birine girenler yararlanabilir.
İnsani İkamet İzni ile Diğer İkamet İzinleri Arasındaki Farklar Nelerdir?
6458 sayılı yasanın 27. maddesinde insani ikamet izini dışında Kısa Dönem İkamet İzni, Aile İkamet İzni, Öğrenci İkamet İzni, Uzun Dönem İkamet İzni ve İnsan Ticareti Mağduru İkamet İzni de düzenlenmiştir. İnsani ikamet iznine sahip olan kişiler, bu izinlerinin süresi içinde uzun dönem ikamet izni hariç olmak üzere şartlarını taşıdıkları diğer ikamet izinlerinden birisi için başvurabilirler. İnsani ikamet izni ile geçirilen süreler, Kanunda öngörülen ikamet izin sürelerinin toplanmasında hesaba katılmamaktadır. İnsani ikamet izninden faydalanabilmek için 6458 sayılı yasanın 46. Maddesinde düzenlenen istisnai hallerden birine girmek gerekirken diğer ikamet izinleri için bu maddedeki şartlardan farklı şartlar aranmaktadır. Ayrıca süre yönü ile de diğer izinler ile insani ikamet izni arasında farklılıklar bulunmaktadır.
Türkiye’de İnsani İkamet İzni Almak İçin Gerekli Şartlar Nelerdir?
İnsani ikamet izninden faydalanabilmek için kişinin 6458 sayılı yasanın 46. maddesinde düzenlenen istisnai durumlardan birine girmesi gerekir. Madde metni aşağıdaki şekildedir;
“İnsani ikamet izni
MADDE 46 – (1) Aşağıda belirtilen hâllerde, diğer ikamet izinlerinin verilmesindeki şartlar aranmadan, Bakanlıkça belirlenen sürelerle sınırlı olmak kaydıyla ve Genel Müdürlüğün onayı alınarak valiliklerce insani ikamet izni verilebilir ve bu izinler uzatılabilir:
a) Çocuğun yüksek yararı söz konusu olduğunda
b) Haklarında sınır dışı etme veya Türkiye’ye giriş yasağı kararı alındığı hâlde, yabancıların Türkiye’den çıkışları yaptırılamadığında ya da Türkiye’den ayrılmaları makul veya mümkün görülmediğinde
c) 55 inci madde uyarınca yabancı hakkında sınır dışı etme kararı alınmadığında
ç) 53 üncü, 72 nci ve 77 nci maddelere göre yapılan işlemlere karşı yargı yoluna başvurulduğunda
d) Başvuru sahibinin ilk iltica ülkesi veya güvenli üçüncü ülkeye geri gönderilmesi işlemlerinin devamı süresince
e) Acil nedenlerden dolayı veya ülke menfaatlerinin korunması ile kamu düzeni ve kamu güvenliği açısından Türkiye’ye girişine ve Türkiye’de kalmasına izin verilmesi gereken yabancıların, ikamet izni verilmesine engel teşkil eden durumları sebebiyle diğer ikamet izinlerinden birini alma imkânı bulunmadığında
f) Olağanüstü durumlarda”
Anılan maddede yer alan şartları karşılayan kişiler insani ikamet izni için başvuru hakkına sahiptir. Ayrıca kişinin insani ikamet izninden yararlanabilmesi için diğer ikamet izni türlerinden yararlanamıyor olması şarttır.
İnsani İkamet İzni Başvurusu Nasıl Yapılır?
6458 sayılı yasanın 46. maddesi kapsamında olan kişiler başvuru için gerekli harcı ilgili vergi dairesine yatırdıktan sonra il göç idaresine bir dilekçe ile insani ikamet izninden faydalanmak istediğine dair yazılı başvuruda bulunmalıdır. Bu başvurunun Göç İdaresi Genel Müdürlüğünce onaylanması ile ilgiliye insani ikamet izni ve buna ilişkin insani ikamet tezkeresi verilir. Bu izni alan ilgilinin en geç yirmi iş günü içinde adres kayıt sistemine kayıt yaptırması gerekir. Başvuru bizzat yahut yasal temsilci ya da avukat aracılığıyla yapılmalıdır.
İnsani İkamet İzni Süresi ve Uzatma Şartları Nelerdir?
İnsani ikamet izni genelde her defasında bir yıl için verilir. Başvurunun yapıldığı valiliğe bağlı il göç idaresince bu iznin ne kadar süre için verileceği somut duruma ve nedene göre kararlaştırır. Aynı şeklide il göç idaresince insani ikamet süresinin uzatılmasına da karar verilebilir ve bunun için bir üst süre sınırı söz konusu değildir. Uzatma başvurusu, insani ikamet izni süresinin dolmasına60 gün kalmasından itibaren ve her halükarda ikamet izni süresi dolmadan önce yapılır.
İnsani İkamet İzni Olan Kişiler Vatandaşlık Başvurusu Yapabilir Mi?
5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununun 11 inci maddesi uyarınca Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancılarda aranan şartlara sahip olan insani ikamet izni sahibi kimseler Türk vatandaşlığına başvuruda bulunabilir. Bu şartlar şunladır;
a) Kendi millî kanununa, vatansız ise Türk kanunlarına göre ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmak,
b) Başvuru tarihinden geriye doğru Türkiye’de kesintisiz beş yıl ikamet etmek,
c) Türkiye’de yerleşmeye karar verdiğini davranışları ile teyit etmek,
ç) Genel sağlık bakımından tehlike teşkil eden bir hastalığı bulunmamak,
d) İyi ahlak sahibi olmak,
e) Yeteri kadar Türkçe konuşabilmek,
f) Türkiye’de kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin geçimini sağlayacak gelire veya mesleğe sahip olmak,
g) Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak.
İnsani İkamet İzni İptal Edilebilir Mi?
6458 sayılı yasanın 47. maddesi gereğince insani ikamet izni Bakanlığın onayı alınmak kaydıyla, iznin verilmesini zorunlu kılan şartlar ortadan kalktığında valiliklerce iptal edilir ve uzatılmaz.
İnsani ikamet izninin verilmesini gerektiren ve 6458 sayılı yasanın 46. maddesinde düzenlenen şartların devam edip etmediği, il göç idareleri tarafından düzenli olarak kontrol edilir. Eğer şartlar devam etmiyorsa insani ikamet izni iptal edilecektir. İznin verilmesini zorunlu kılan şartlar ortadan kalktığında, insani ikamet izni valiliklerce iptal edilir veya uzatılamaz. İzin süresi uzatılmayan veya iptal edilenler on gün içinde ülkeyi terke davet edilir. İlgilinin ülkeyi süresi içinde terk etmemesi halinde, sınır dışı edilmesi söz konusu olur.
İnsani ikamet izni başvuru olumlu kabul edilen ve bu izin belgesine sahip olan kişi, 6 ay içinde Türkiye’ye giriş yapmazsa ikamet izni iptal edilir.
İnsani İkamet İzni Başvurusu Reddedilirse Ne Yapılmalıdır?
İnsani ikamet izni talebi ilgili idare tarafından değerlendirildikten sonra kabul veya reddedilebilir. Başvurunun reddi halinde, Göç İdaresi Başkanlığına itiraz edilebilir veya ikamet izni başvurusunun reddine ilişkin işlemin iptali için direkt idare mahkemesinde dava açılabilir. Zira yetkili makama itiraz zorunlu bir yol değildir. Red kararına karşı itiraz ya da dava yoluna red kararının tebliğinden itibaren altmış gün içinde başvurulmalıdır.