Haciz, alacaklının alacağına ulaşması bakımından borçluya ait mal ve haklar üzerinde yapılan takibe konu bir cebri icra yoludur. Bu kapsamda 2004 sayılı İcrâ ve İflas Kanunu’nda düzenlenmiştir.
“2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu
Haczi caiz olmıyan mallar ve haklar:
Madde 82 – (Değişik: 18/2/1965-538/46 md.) Aşağıdaki şeyler haczolunamaz:
1.Devlet malları ile mahsus kanunlarında haczi caiz olmadığı gösterilen mallar,
2. (Değişik: 2/7/2012-6352/16 md.) Ekonomik faaliyeti, sermayesinden ziyade bedenî çalışmasına dayanan borçlunun mesleğini sürdürebilmesi için gerekli olan her türlü eşya,
3. (Değişik: 2/7/2012-6352/16 md.) Para, kıymetli evrak, altın, gümüş, değerli taş, antika veya süs eşyası gibi kıymetli şeyler hariç olmak üzere, borçlu ve aynı çatı altında yaşayan aile bireylerine ait kişisel eşya ile ailenin ortak kullanımına hizmet eden tüm ev eşyası,
4. Borçlu çiftçi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan arazi ve çift hayvanları ve nakil vasıtaları ve diğer eklenti ve ziraat aletleri; değilse, sanat ve mesleki için lüzumlu olan alat ve edevat ve kitapları ve arabacı, kayıkçı, hamal gibi küçük nakliye erbabının geçimlerini temin eden nakil vasıtaları,
5. Borçlu ve ailesinin idareleri için lüzumlu ise borçlunun tercih edeceği bir süt veren mandası veya ineği veyahut üç keçi veya koyunu ve bunların üç aylık yem ve yataklıkları,
6. Borçlunun ve ailesinin iki aylık yiyecek ve yakacakları ve borçlu çiftçi ise gelecek mahsül için lazım olan tohumluğu,
7. Borçlu bağ, bahçe veya meyva veya sebze yetiştiricisi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan bağ bahçe ve bu sanat için lüzumlu bulunan alat ve edevat,
Geçimi hayvan yetiştirmeye münhasır olan borçlunun kendisi ve ailesinin maişetleri için zaruri olan miktarı ve bu hayvanların üç aylık yem ve yataklıkları,
8. Borçlar Kanununun 510 uncu maddesi mucibince haczolunmamak üzere tesis edilmiş olan kaydı hayatla iratlar,
9. Memleketin ordu ve zabıta hizmetlerinde malül olanlara bağlanan emeklilik maaşları ile bu hizmetlerden birinin ifası sebebiyle ailelerine bağlanan maaşlar ve ordunun hava ve denizaltı mensuplarına verilen uçuş ve dalış tazminat ve ikramiyeleri, Askeri malüllerle, şehit yetimlerine verilen terfi zammı ve 1485 numaralı kanun hükmüne göre verilen inhisar beyiye hisseleri,
10. Bir muavenet sandığı veya cemiyeti tarafından hastalık, zaruret ve ölüm gibi hallerde bağlanan maaşlar,
11. Vücut veya sıhhat üzerine ika edilen zararlar için tazminat olarak mutazarrırın kendisine veya ailesine toptan veya irat şeklinde verilen veya verilmesi lazım gelen paralar,
12. (Değişik: 2/7/2012-6352/16 md.) Borçlunun haline münasip evi,
13. (Ek: 2/7/2012-6352/16 md.) Öğrenci bursları.
Medeni Kanunun 807 nci maddesi hükmü saklıdır. 2, 4, 5, 7 ve 12 numaralı bendlerdeki istisna, borcun bu eşya bedelinden doğmaması haline münhasırdır.
(Ek fıkra: 2/7/2012-6352/16 md.) Birinci fıkranın (2), (4), (7) ve (12) numaralı bentlerinde sayılan malların kıymetinin fazla olması durumunda, bedelinden haline münasip bir kısmı, ihtiyacını karşılayabilmesi amacıyla borçluya bırakılmak üzere haczedilerek satılır.
(Ek fıkra: 2/7/2012-6352/16 md.) İcra memuru, haczi talep edilen mal veya hakların haczinin caiz olup olmadığını değerlendirir ve talebin kabulüne veya reddine karar verir.”
Kısmen haczi caiz olan şeyler:
Madde 83 – (Değişik: 3/7/1940-3890/1 md.) Maaşlar, tahsisat ve her nevi ücretler, intifa hakları ve hasılatı, ilama müstenit olmayan nafakalar, tekaüt maaşları, sigortalar veya tekaüt sandıkları tarafından tahsis edilen iratlar, borçlu ve ailesinin geçinmeleri için icra memurunca lüzumlu olarak takdir edilen miktar tenzil edildikten sonra haczolunabilir.
(Değişik: 12/4/1968 – 1045/1 md.) Ancak haczolunacak miktar bunların dörtte birinden az olamaz. Birden fazla haciz var ise sıraya konur. Sırada önde olan haczin kesintisi bitmedikçe sonraki haciz için kesintiye geçilemez.”
* Öncelikle devlet malı kabul edilen mallar ile özel kanunlarında haczedilemeyeceği kayıt altına alınmış her nevi eşyanın haczi mümkün değildir.
*Para, kıymetli evrak, altın, gümüş, değerli taş, antika veya süs eşyası gibi kıymetli şeyler hariç olmak üzere, borçlu ve aynı çatı altında yaşayan aile bireylerine ait kişisel eşya ile ailenin ortak kullanımına hizmet eden tüm ev eşyası haciz konusu olamaz.
* Borçlu ve ailesinin idareleri için lüzumlu ise borçlunun tercih edeceği bir süt veren mandası veya ineği veyahut üç keçi veya koyunu ve bunların üç aylık yem ve yataklıkları.
* Borçlu çiftçi ise gelecek mahsül için lazım olan tohumluğu.
* Borçlunun ve ailesinin iki aylık yiyecek ve yakacakları.
*Borçlar Kanunu gereğince haczolunmamak üzere tesis edilmiş olan kaydı hayatla bağlanmış olan gelirler.
* Memleketin ordu ve zabıta hizmetlerinde malül olanlara bağlanan emeklilik maaşları ile bu hizmetlerden birinin ifası sebebiyle ailelerine bağlanan maaşlar ve ordunun hava ve denizaltı mensuplarına verilen uçuş ve dalış tazminat ve ikramiyeleri, Askeri malüllerle, şehit yetimlerine verilen terfi zammı ve 1485 numaralı kanun hükmüne göre verilen inhisar beyiye hisseleri.
*Bir muavenet sandığı veya cemiyeti tarafından hastalık, zaruret ve ölüm gibi hallerde bağlanan maaşlar.
*Vücut veya sıhhat üzerine ika edilen zararlar için tazminat olarak zarar görenin kendisine veya ailesine toptan veya irat şeklinde verilen veya verilmesi lazım gelen paralar.
*Öğrenci bursları.
Aşağıdaki mallar da haciz konusu olamaz. Ancak Kanun bu malların değeri bakımından bir istisnaya yer vermiştir. Buna göre aşağıda sayılan malların kıymetinin fazla olması durumunda, bedelinden haline münasip bir kısmı, ihtiyacını karşılayabilmesi amacıyla borçluya bırakılmak üzere haczedilerek satılır:
* Kişinin bedeni çalışmasına ekonomik faaliyeti bakımından gerekli olan ve yaşamı için gerekli olan eşya da haczedilemez.
* Çiftçi olan borçlunun kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan;
-arazi ve çift hayvanları ve nakil vasıtaları ve diğer eklenti ve ziraat aletleri; – sanat ve mesleki için lüzumlu olan alat ve edevat ve kitapları,
– arabacı, kayıkçı, hamal gibi küçük nakliye erbabının geçimlerini temin eden nakil vasıtaları.
*Borçlu bağ, bahçe veya meyva veya sebze yetiştiricisi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan bağ bahçe ve bu sanat için lüzumlu bulunan alat ve edevat.
*Geçimi hayvan yetiştirmeye münhasır olan borçlunun kendisi ve ailesinin maişetleri için zaruri olan miktarı ve bu hayvanların üç aylık yem ve yataklıkları.
*Borçlunun haline münasip evi.
Kanunen Haczedilemeyen Mallar Hangi Kriterlere Göre Belirlenir?
İcra memuru, haczi talep edilen mal veya hakların haczinin caiz olup olmadığını değerlendirir ve talebin kabulüne veya reddine karar verir.”
Bu malların belirlenmesinde Kanunun esas aldığı temel nitelikler dikkate alınır. Bu kapsamda borçlu kişinin aile yaşamını ve hayatını olağan devam ettirmesine uygun yaşamsal eşyalar, ekonomik faaliyetinde bedenini kullanması bakımından ihtiyaç duyulan alet ve gereçler, tarımsal faaliyetlerin durmasına sebep olabilecek şekilde elindeki ürün ve tohumluk, yine ekonomik gereklere uygun zorunlu olarak kişinin işinde kullanması gereken araçlar, kendisine yardım veya kanunen ödenen gelir ve maaşlar ile öğrenci bursları gibi tamamen kişinin eğitsel işlemleri için gerekli olan gelir ve iratların haczini kanun sınırlamıştır.
Bunlardan bir kısmının kıymeti fazla ise ancak ihtiyacın giderilmesinden daha fazla olan malların haczi mümkün olabilecektir.
Meslek ve İş Araçları Haczedilebilir Mi?
Bir ekonomik faaliyet kapsamında ve kişinin günlük geçimini sağlamak amacıyla el işinde, sanat ve mesleğinde kullanmak zorunda olduğu alet ve edevat ile bu nitelikte işin yapılması bakımından gerekli bulunan ve yokluğu işin yapılmasına engel olan her nevi eşyanın haczi mümkün değildir.
Borçlunun Eşinin Üstüne Olan Eşyalar Haczedilebilir Mi?
Borçtan sorumluluk, kişinin hayatta olması halinde sadece kendisine ait malvarlığı değerleri itibariyle malen borcun yerine getirilmesinden sorumlu tutulması anlamına gelir. Kişinin eşine ait olan malvarlığı değerleri ile ailenin yaşamını devam ettirmesi bakımından varlığı zorunlu olan eşyanın haciz konusu yapılamayacağı kabul edilmiştir. Borçlu ve aynı çatı altında yaşayan aile bireylerine ait kişisel eşya ile ailenin ortak kullanımına hizmet eden tüm ev eşyası haciz konusu olamaz.
Ancak bu mallardan kimin olduğu bilinmeyen eşya hakkında haciz işlemi sırasında icra memuruna haciz evrakına kayıt düşürmek ya da malın kendisine aitliğini ve borçlunun olmadığını gösteren belgeleri sunmak gereklidir. Birlikte elde bulundurulan eşyanın borçluya ait olduğu karinesiyle icra memuru hareket eder. Malı elinde bulundurma, zilyetlik bakımından bir göstergedir.
