3201 sayılı Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanunu’nun 1. maddesi şu şekildedir;
“Türk vatandaşları ile doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenlerin on sekiz yaşını doldurduktan sonra Türk vatandaşı olarak yurt dışında geçen ve belgelendirilen sigortalılık süreleri ve bu süreleri arasında veya sonunda her birinde bir yıla kadar olan işsizlik süreleri ile yurt dışında ev kadını olarak geçen süreleri, bu Kanunda belirtilen sosyal güvenlik kuruluşlarına prim ödenmemiş olması ve istekleri hâlinde, bu Kanun hükümlerine göre sosyal güvenlikleri bakımından değerlendirilir.”
Anılan madde metninden de anlaşıldığı üzere yurtdışı borçlanması Türk vatandaşlarının 18 yaşından sonra yurt dışında geçen belirli nitelikteki sürelerinin belgelendirilmek suretiyle sigortalılık süresi bakımından geçmiş hizmet olarak değerlendirilmesidir.
Yurtdışı Borçlanmasının Şartları Nelerdir?
3201 sayılı yasanın 1. maddesi gereğince yurtdışı borçlanması yapılabilmesi için;
* Borçlanacak kişinin Türk vatandaşı olması,
* Yurtdışında geçirdiği belirli nitelikteki sürelerinin bulunması,
* Yurtdışında geçirilen bu sürelerin belgelendirilmesi,
* Yazılı olarak Sosyal Güvenlik Kurumu’na başvurmaları gerekmektedir.
Bu şartları taşıyan ve kuruma başvuran sigortalılar bu sürelerini borçlandığında, yurtdışında geçen bu süreler Türkiye’de geçmiş hizmet olarak değerlendirilir ve kendilerine malullük, yaşlılık ya da ölüm sigorta kollarından aylık bağlanabilir.
Doğumla Türk vatandaşı olup daha sonra çıkma izni almak suretiyle vatandaşlıktan çıkan yani mavi kartlılar olarak bilinen grup da borçlanma hakkına sahiptir. Bunun gibi hem Türk vatandaşlığına hem de yabancı ülke vatandaşlığına sahip yani çifte vatandaşlığı bulunan kişiler de yurtdışı borçlanmadan yararlanma hakkına sahiptir.
Borçlanma talebi bizzat ya da vekil aracılığıyla yapılabileceği gibi; talebin yurt dışından taahhütlü, iadeli taahhütlü ve acele posta servisi ile gönderilmesi de mümkündür. Bunların postaya veriliş tarihleri, Kuruma başvuru tarihi olarak kabul edilir.
e-Devlet üzerinden yurt dışı borçlanması talebinde bulunulduğunda, işlem tarihi başvuru tarihi olarak kabul edilir.
Elektronik posta ya da faks yoluyla yapılan başvurular dikkate alınmaz.
Vekil aracılığıyla talepte bulunulabilmesi için vekaletnamede vekilin “borçlanma” ve/veya “yurt dışı borçlanma” başvurusunda bulunabileceğine dair bir ibare yani özel yetki bulunması zorunludur.
Yurtdışı borçlanma talep dilekçesi SGK’nın internet sitesinden temin edilebilir. Başvuruların kabulü için talep dilekçesi ve formların eksiksiz ve hatasız doldurulması şarttır. Aksi halde talep reddedilecek ve yeniden başvuru yapmak gerekecektir.
Sosyal güvenlik kanunlarına göre kendilerine veya hak sahiplerine aylık bağlanmış olanlar ile aylık bağlanması için başvurup aylığa hak kazanmış olanlar yurtdışı borçlanması talebinde bulanamaz.
Yurt Dışı Süreleri Borçlanma Talep Dilekçesinin ıslak imzasız olması; dilekçede yer alan borçlanılacak süreye ilişkin seçeneklerden birden fazla kutucuğun işaretlenmesi; borçlanmaya esas yurt dışı sürelerine ait belgeler ile yabancı dildeki belgelerin tercümelerinin talep dilekçesine eklenmemesi; yurtdışı borçlanma başvurusuna istinaden tahakkuk ettirilen borçlanma tutarının tebliğ tarihinden itibaren 3 ay içinde Kurum hesabında olacak şekilde ödenmemesi durumlarında borçlanma başvurusu geçersiz sayılacaktır.
Borç tebliği, başvuru dilekçesinde beyan edilen adrese yapılır bu nedenle adresin eksiksiz ve doğru bir şekilde belirtilmesi gerekir. Adresin hatalı ya da eksik bildirimi halinde hak kayıpları doğabilecektir. Zira tebliğ tarihinden itibaren 3 aylık ödeme süresi başlayacaktır.
Yurtdışında Geçen Hangi Süreler Borçlanılabilir?
Yurtdışında geçen sigortalılık süresi ile bu sigortalılık süreleri arasında ve sonunda geçen 1 yıla kadarki işsizlik süreleri ile ev kadını olarak geçirilen süreler yurtdışı borçlanmasına konu olabilecek nitelikteki sürelerdir.
Sigortalılık süresi, borçlanma yapılacak sürenin geçtiği ülkenin ilgili mevzuatına göre çalışılmış ya da çalışmaya eşdeğer olan süredir. Sigortalılık sürelerine ikamet süreleri dahil değildir. Sigortalılık süresine eşdeğer süre ise o ülkede fiili çalışma olmamasına rağmen çalışmaya eşdeğer kabul edilen sürelerdir. Örneğin Almanya’da doğum yapan kadın sigortalılara her bir çocuk için 3 yıllık sigortaya eşdeğer süre verilmektedir. Bu süreler ilgili ülke mevzuatına göre fiili çalışmaya eşdeğer sayıldığı için ülkemizde de yurtdışı borçlanma kapsamında değerlendirilmektedir.
İşsizlik sürelerinin tamamının borçlanılması mümkün değildir. Ancak çalışma süreleri arasında ya da sonundaki 1 yıla kadarki işsizlik süreleri borçlanma kapsamındadır. İşsizlik süresinin Türkiye’de geçirilen kısımları da borçlanma süresine dahil edilmez ve işsizlik süresinden düşülür.
Ev kadını sigortalıların yurtdışında ikamet ettikleri sürelerin hepsi ya da diledikleri kadarı borçlanmaya konu olabilir. Ev kadınlığı süresinde işsizlik gibi bir yıla kadar ya da başka bir süre sınırı bulunmamaktadır.
Yurtdışı borçlanmasında yurtdışında geçen sürelerin tamamını borçlanmak zorunlu değildir. Kişiler başvuru sırasında yazılı olarak bildirmek kaydıyla bu sürelerin ister tamamını isterlerse bir bölümünü borçlanabilirler.
Vefat Eden Sigortalının Yurtdışı Sürelerini Hak Sahipleri Borçlanabilir Mi?
Vefat eden sigortalının Türk vatandaşlığında geçen sürelerini yine Türk vatandaşı olan hak sahipleri borçlanabilir. Doğumla Türk vatandaşı olup daha sonra çıkma izni almak suretiyle vatandaşlıktan çıkan yani mavi kartlılar olarak bilinen grup da borçlanma hakkına sahiptir. Bunun gibi hem Türk vatandaşlığına hem de yabancı ülke vatandaşlığına sahip kişiler de yurtdışı borçlanmadan yararlanma hakkına sahiptir.
Borçlanma Başvurusunda İbrazı Gereken Belgeler Nelerdir?
*Ülkemizle Arasında Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Bulunan Ülkelerde Geçen Sürelerin Borçlanılabilmesi İçin İbrazı Gereken Belgeler
Bunun için aşağıdaki iki belgeden birinin sunulması gerekmektedir;
-Borçlanılacak sürenin geçirildiği yabancı ülkenin sigorta mercilerince düzenlenmiş sigortalılık sürelerini gösterir belgenin aslıyla birlikte Türkiye’de yeminli tercümanlarca yapılmış tercümesinden ya da yurt dışında bulunan Türk temsilciliklerince akredite edilmiş tercümanlarca yapılmış ve ilgili temsilcilikçe onaylanmış tercümesi.
-Yahut da Türk büyükelçilikleri, başkonsoloslukları, çalışma ve sosyal güvenlik müşavirlikleri veya ataşelikleri gibi temsilciliklerden alınacak hizmet belgesi.
*Ülkemizle Arasında Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Bulunmayan Ülkelerde Geçen Sürelerin Borçlanılabilmesi İçin İbrazı Gereken Belgeler
Bunun için borçlanılacak sürenin geçirildiği yabancı ülkenin Türk büyükelçilikleri, başkonsoloslukları, çalışma ve sosyal güvenlik müşavirlikleri veya ataşelikleri gibi temsilciliklerden alınacak hizmet belgesinin Kuruma ibraz edilmesi gerekir.
*Ev Kadını Olarak Geçen Sürelerin Borçlanılması İçin İbrazı Gereken Belgeler
Bunun için fotoğraf, künye bilgileri ve yurda giriş-çıkış tarihlerinin kayıtlı olduğu pasaport sayfa fotokopileri veya emniyet müdürlüklerinden alınacak yurda giriş-çıkış tarihlerini gösterir çizelge ile birlikte aşağıdaki belgelerden birinin sunulması gerekmektedir;
-İlgili ülke mercilerinden alınacak ikamet belgesinin aslı ile birlikte Türkiye’de yeminli tercümanlarca yapılmış tercümesinden ya da yurt dışında bulunan Türk temsilciliklerince akredite edilmiş tercümanlarca yapılmış ve ilgili temsilcilikçe onaylanmış tercümesi,
-Türk büyükelçilikleri, başkonsoloslukları, çalışma ve sosyal güvenlik müşavirlikleri veya ataşelikleri gibi temsilciliklerce düzenlenen ikamet belgesi.
Borçlanma Başvuruları Hangi Kuruluşlara Yapılabilir?
Borçlanma başvurusunun yapıldığı tarih itibarıyla başvurucuların sigortalılık statüsüne göre başvuruculardan;
-5510 sayılı Kanunun 4/1-(b) bendi kapsamında faaliyeti bulunmayanlar ile faaliyeti sona ermiş olanların; Merkezi Nüfus İdaresi Sistemi’nden (MERNİS) tespit edilecek adresin bulunduğu ildeki, MERNİS’te birden fazla adres kaydının bulunması halinde tercih edilen ildeki, MERNİS’te adres kaydı bulunmuyor ise nüfusa kayıtlı olunan ildeki Sosyal Güvenlik İl Müdürlükleri/Sosyal Güvenlik Merkezlerine (SGİM/SGM),
-5510 sayılı Kanunun 4/1-(b) bendi kapsamında faaliyeti devam edenlerin ise faaliyetin devam ettiği ildeki SGİM/SGM’ye başvurması gerekir.
Borçlandırılan Süreler Türkiye’de Hangi Sigortalılık Statüsüne Göre Değerlendirilir?
01.08.2019 tarihinden itibaren yurt dışı sürelerini borçlanma talebinde bulunanların borçlanma işlemleri talep tarihindeki sigortalılık statüsüne bakılmaksızın 5510 sayılı Kanunun 4/1-(b) bendi (Bağ-Kur) kapsamında geçmiş sigortalılık süresi olarak kabul edilir.
Borçlanma Miktarı Nasıl Hesaplanır?
Borçlanılacak her bir gün için tahakkuk ettirilecek borçlanma tutarı, başvuru tarihindeki 5510 sayılı Kanunun 82. maddesinde belirtilen prime esas asgari ve azamî günlük kazanç arasında seçilecek günlük kazancın % 45’i dir.
Yurtdışı borçlanması hesaplaması yapılırken, borçlanılacak sürelerin toplam gün sayısı belirlenir ve bu sürelere günlük prim tutarı çarpılarak ödenecek tutar hesaplanır.
Borçlanmaya dair prime esas kazanç miktarının belirtilmemesi halinde borçlanma başvurusu kabul edilip, Yurt Dışı Süreleri Borçlanma Talep Dilekçesinin ilgili bölümündeki “Borçlanma Miktarının Hesabında Seçtiğiniz Bir Günlük Prime Esas Kazanç” sorusunda “Asgari” seçeneği işaretlenmiş sayılır ve buna göre borç tahakkuk ettirilir.
Borçlanma Miktarı Hangi Sürede Ödenmelidir?
SGK’ya başvuran sigortalılar adına kurum tarafından bir borç tahakkuk işlemi yapılır ve tahakkuk ettirilen borç sigortalının beyan ettiği adrese tebliğ edilir. İşte sigortalının artık bu tebliğ tarihinden itibaren yasal olarak 3 ay içerisinde tahakkuk ettirilen bu borcu ödemesi gerekir. Ödemenin 3 ay içerisinde tek seferde yapılması şart değildir. Başka bir ifade ile 3 ay içinde ödenmek şartıyla taksit taksit de ödenebilir. Aksi halde yani 3 ay geçtikten sonra yapılan ödemeler dikkate alınmaz ve tekrar yurtdışı borçlanma talebinde bulunulması gerekir.
YURTDIŞI BORÇLANMASI KONUSUNDA YARGITAY UYGULAMASI
Kuruma borçlanma için başvuran sigortalının, Kurumun işlem yapmaması halinde makul süre içinde işlemin iptali için dava açması gerekir
Somut olayda, davacı, davalı Kuruma 31.07.2019 tarihinde borçlanma talebinde bulunmuş, süreli olan bu borçlanma işlemini başlattığı halde makul süre içinde takip etmeyip eldeki davayı 04.02.2021 tarihinde açmıştır. Makul süre geçtiğine göre, davacı sigortalının 31.07.2019 tarihindeki borçlanma başvurusu geçersiz … gelmiştir.
Kuruma borçlanma için başvuran sigortalının, Kurumun işlem yapmaması halinde makul süre içinde işlemin iptali için dava açması gerekir. Borçlanma işlemleri başlatan ancak makul sürede takip etmeyen sigortalının kusurlu bulunduğu açıktır.
Bu durumda Mahkemece, talep tarihi itibariyle geçerli bir yurt dışı borçlanmasının bulunmadığı gözetilerek, davacının da talep etmesi halinde, dava dilekçesinin geçerli bir borçlanma başvurusu olduğunun kabulü ile dava tarihinde yürürlükte bulunan mevzuat kapsamında, davacının 4/1-b sigortalılık ve 04.02.2021 tarihinde geçerli ve yine davacı tarafından seçilecek asgari ya da azami prime esas günlük kazanç miktarı üzerinden borçlanabileceğinin tespitine karar verilmesi gerekirken, yazılı şekilde hüküm tesisi usul ve yasaya aykırı olup, bozmayı gerektirir. ( Y 10. HD 28.11.2024 T, 2024/11261 E., 2024/11970 K.)
Mahkemece ayrıntılı araştırma yapılmalı tahkikat dosyası getirtilmeli, davacı adına düzenlenen çalışma tezkeresinde adı geçen dava dışı iş yeri yurtdışı kayıtları araştırılmalıdır
Mahkemece davanın reddine karar verilmiş ise de, Mahkemenin hükmü eksik inceleme ve araştırmaya dayalıdır.
Mahkemece, öncelikle, sigortalılığın ve dolayısıyla yaşlılık aylığının iptaline esas olan müfettiş raporu ve bu rapora esas tüm tahkikat evrakları ile davacı hakkında soruşturma olup olmadığı veya dava açılıp açılmadığının sorularak varsa ceza dosyası getirtilip incelenmeli, davacı adına düzenlenen çalışma tezkeresinde adı geçen ve Lübnan ülkesinde Beyrut’ta kurulu bulunan dava dışı … ait iş yeri yurt dışı kayıtları araştırılmalı, ilgili iş yerinde uyuşmazlık konusu dönemde çalışan ve çalışması kayıtlara geçmiş olan sigortalılar resen saptanarak bilgi ve görgülerine başvurulmalı , çalışma tezkeresinde mühür ve imzası bulunan işçiler servisi başkanı … isimli kişinin ilgili tarihlerde görev başında olup olmadığı Çalışma Bakanlığından ve ilgili birimlerden sorulmalı ve elde edilecek tüm deliller bir arada değerlendirilerek sonucuna göre bir karar verilmelidir. ( Y 10. HD 13.11.2024 T, 2024/8798 E., 2024/10925 K.)
Talep tarihi itibariyle geçerli bir yurt dışı borçlanması bulunmayan davacının da talep etmesi halinde, dava dilekçesinin geçerli bir borçlanma başvurusu olduğunun kabulü gerekir
Somut olayda, davacı, davalı Kuruma 27.07.2019 tarihinde borçlanma talebinde bulunmuş, süreli olan bu borçlanma işlemini başlattığı halde makul süre içinde takip etmeyip eldeki davayı 06.12.2020 tarihinde açmıştır. Makul süre geçtiğine göre, davacı sigortalının 27.07.2019 tarihindeki borçlanma başvurusu geçersiz hale gelmiştir.
Kuruma borçlanma için başvuran sigortalının, Kurumun işlem yapmaması halinde makul süre içinde işlemin iptali için dava açması gerekir. Borçlanma işlemleri başlatan ancak makul sürede takip etmeyen sigortalının kusurlu bulunduğu açıktır.
Bu durumda Mahkemece, talep tarihi itibariyle geçerli bir yurt dışı borçlanmasının bulunmadığı gözetilerek, davacının da talep etmesi halinde, dava dilekçesinin geçerli bir borçlanma başvurusu olduğunun kabulü ile dava tarihinde yürürlükte bulunan mevzuat kapsamında, davacının 4/1-b sigortalılık ve talebi gibi çalışılan süre dahil 06.12.2020 tarihinde geçerli ve yine davacı tarafından seçilecek asgari ya da azami prime esas günlük kazanç miktarı üzerinden borçlanabileceğinin tespitine karar verilmesi gerekirken, yazılı şekilde hüküm tesisi usul ve Kanun’a aykırı olup, bozmayı gerektirir. ( Y 10. HD 10.06.2024 T, 2024/5559 E., 2024/6549 K.)
Talep tarihi itibariyle geçerli bir yurt dışı borçlanmasının bulunmayan davacının talebi varsa dava dilekçesinin geçerli bir borçlanma başvurusu olduğunun kabulü ile dava tarihinde yürürlükte bulunan mevzuat kapsamında, davacının 4/1-b sigortalılık ve dava tarihinde geçerli olan ve yine davacı tarafından seçilecek asgari ya da azami prime esas günlük kazanç miktarı üzerinden borçlanabileceğinin tespitine karar verilmesi gerekir
İnceleme konusu davada, davacının 31.07.2019 tarihinde borçlanma talebinde bulunduğu, davalı Kurumun 17.12.2019 tarihli yazı ile eksik belge talep edildiği, davacının 06.10.2020 tarihli dilekçe ile tarafına tebligat gelmediğini belirttiği, davalı Kurumun 12.10.2020 tarihli yazı ile tebligatın iade geldiğini, borçlanmanın iptal edildiğini belirttiği, eldeki davanın ise 03.11.2020 tarihinde açıldığı anlaşılmaktadır.
Somut olayda, davacı, davalı Kuruma 31.07.2019 tarihinde borçlanma talebinde bulunmuş, süreli olan bu borçlanma işlemini başlattığı halde makul süre içinde takip etmeyip eldeki davayı 03.11.2020 tarihinde açmıştır. Makul süre geçtiğine göre, davacı sigortalının 31.07.2019 tarihindeki borçlanma başvurusu geçersiz hale gelmiştir.
Kuruma borçlanma için başvuran sigortalının, Kurumun işlem yapmaması halinde makul süre içinde işlemin iptali için dava açması gerekir. Borçlanma işlemleri başlatan ancak makul sürede takip etmeyen sigortalının kusurlu bulunduğu açıktır.
Bu durumda Mahkemece, talep tarihi itibariyle geçerli bir yurt dışı borçlanmasının bulunmadığı gözetilerek, davacının da talep etmesi halinde, dava dilekçesinin geçerli bir borçlanma başvurusu olduğunun kabulü ile dava tarihinde yürürlükte bulunan mevzuat kapsamında, davacının 4/1-b sigortalılık ve 03.11.2020 tarihinde geçerli ve yine davacı tarafından seçilecek asgari ya da azami prime esas günlük kazanç miktarı üzerinden borçlanabileceğinin tespitine karar verilmesi gerekirken, yazılı şekilde hüküm tesisi usul ve yasaya aykırı olup, bozmayı gerektirir. ( Y 10. HD 21.12.2023 T, 2023/13698 E., 2023/13208 K.)
